Gregorius Santi Crisogoni Polycarpus [Collectio Canonum] Polycarpus

e) societati M.

f) korr. in At C.

g) voluisset R.

h) masculis MC.

i) concubitus C; korr. in concubitus R.

j) faciant K.

k) om. C.

l) folgt übergeschrieben sint C.

m) conobium M.

n) steht nach coniuncti K.

o) malo aliquo K.

p) om. K.

q) si M.

r) uxorium C.

s) concubito K.

t) om. M.

Polycarp 6.4.48

1169

48. Augustinus in libro de bono coniugali. a

Nec concubin. ad tempus adhibit., si filiorum causa concubant , iustum faciunt concubinatum, b

nec coniugate, si cum maritis lasciviant, nuptiali ordini crimen imponunt. Posse san. fieri

nuptias ex male coniunctis honesto postea placito consequenter manifestum est. Semel autem c

initum coniugium in civitate Dei, ubi etiam ex prima duorum hominum copula quoddamd

sacramentum nupti. gerunt, nullo modo potest nisi alicuius eorum morte dissolvi. Manet e f

enim vinculum nuptiarum, etiam si proles, cuius causa initum est , manifesta sterilitate non g

subsequetur, ita ut iam scientibus coniugibus non se filios habituros separare se tamen vel ipsa

causa filiorum atque aliis copulare non liceat. Quod si fecerint, cum eis, quibus se

copulaverint, adulterium committunt.

a) Rubrik De concubinis C.

b) concumbant KC.

c) honesta R.

d) quidam C.

e) om. K.

f) Absatz CR.

g) om. K.

Polycarp 6.4.49

1170

49. Idem ad Iulianam viduam.

De tertiis et de quartis et de ultra pluribus nuptiis solent homines movere questionem. Unde ut

breviter respondeam, nec ullas nuptias audeo damnare nec eis verecundiam numerositatis a

auferre.

a) audeam C.

Polycarp 6.4.50

1171

50. Pascasius papa II. ad episcopum Reginum. a

Porro duorum consobrinorum coniuges quamvis diversis temporibus viro uni altera post b

alterius obitum nubere ipsa preter auctoritatem canonicam publice honestatis iusticia c d

contradicit, et novit prudentia tua, quia ita ab uxoris sicut a viri consanguineis abstinendum

est.

a) Paschalis CR.

b) folgt tamen K.

c) propter K.

d) om. M.

Polycarp 6.4.51

1172

51. Augustinus in libro de fide et operibus . a

Si virgo nesciens viro nupserit alieno, hoc si semper nesciat, numquam ex hoc erit adultera. Si

autem sciat, iam ex hoc incipit esse adultera, ex quo cum alieno sciens cubaverit. Sicut in b c d

iure prediorum tamdiu quisque bon. fidei possessor rectissime dicitur, quamdiu se possidere

ignorat alienum. Cum vero scierit nec ab aliena possessione recesserit, tunc male fidei

perhibetur, tunc iuste iniustus vocabitur.

a) folgt innocentiis C.

b) om. M.

c) inciperit R.

d) om. K.

Polycarp 6.4.52

1173

52. Innocentius . a

Deinde ponitur non dici oportere digamum eum, qui cathecuminus habuerit atque amiserit b

uxorem, si post baptismum fuerit aliam sortitus, eamque primam videri, que novo homini c c

copulata sit, quia illud coniugium per baptismi sacramentum cum ceteris criminibus sit d de d f

ablutum . Si ita creditur, mihi credite, non modicum erratur. Quicquid ben. gestum fuerit et e g

secundum precepta legalia custoditum, non potest facientibus deperire. Nuptiarum ergo copula

quia mandato Dei perficitur, non potest dici peccatum, et quod peccatum non est, solvi inter

peccata omnino credi non debet. Eritque integrum estimare aboleri non posse prioris nomen

uxoris, cum non dimissum sit pro peccato, quia ex Dei sit voluntate completum. h

a) folgt papa M.

b) om. K.

c) aliam fuerit K.

d) om. MK.

e)-e) om. R.

f) om. MK.

g) folgt quid M; davor Quia CR.

h) om. K.

i) folgt (als eigenes Kap.) Talium enim coniunctiones - eis consentientes, das in Wirklichkeit

die Fortsetzung von VI 4,53 ist. C.

Polycarp 6.4.53

1174

53. Calixtus papa.

Coniunctiones consanguineorum fieri prohibite , eas et divin. et seculi prohibent leges. Leges a

ergo divin. hec agentes et eos, qui ex eis prodeunt, non solum eiciunt, sed et maledictos c

appellant. Leges vero seculi infames tales vocant et ab hereditate repellunt. Nos vero infamia

eos notamus nec eos viros ad testimonium, quas leges seculi reiciunt, suscipere debemus. Eos d

vero consanguineos dicimus, quos divin. et imperatorum Romanorum atque Grecorum leges

consanguineos appellant et in hereditatem suscipiunt nec repellere possunt. e

a) prohibete CR.

b) que korr. in quia C.

c) his K.

d) quos C.

e) om. K.

Polycarp 6.4.54

1175

54.a

Sane consanguinitas, que in proprio viro conservanda est, hec minus in uxoris parentela de b c

lege nuptiarum custodienda est , quia constat eos duos fuisse in carne una. b

a) kein Absatz zu VI 4,53 C.

b)-b) nec (statt hec) C; hec - est om. R.

c) so statt nimirum.

Polycarp 6.4.55

1176

55. Gregorius in decretis.

De affinitate namque consanguinitatis per gradus cognationis placuit usque ad septimam a

generationem observare. Nam et hereditas rerum per legales instrumentorum definitionesb

sanccita usque ad septimum gradum pertendit heredum successionem . Non enim succederent, c

nisi eis de propagine cognationis deberetur. De his quoque, qui post mortuas uxores d e

secundas trahere nuptias volunt , iuste et honeste et rationabiliter prospeximus ab earum f f g

consanguineis usque ad IIII gradum genealogi. abstineri. Hec nos secundum indulgentiam tum

sancte matris ecclesie mitius prelibavimus. C.terum iuxta secularium legum censuram dignis

cohercitionibus gravibusque discipline invectionibus omnia hec mala et illicita modis omnibus h

resecata sunt, ut furor Domini conquiescat. i

a) cognitionis M.

b) diffinitiones C.

c) succensionem MK; successione C.

d) progenie K.

e) om. MK.

f) contrahere C; korr. in contrahere R.

g) nolunt R.

h) cohercionibus C; cohertionibus R.

i) resecanda CR.

Polycarp 6.4.56

1177

56. Idem in eodem.

De gradibus vero cognationum, qui infra VII generationem in matrimonio sunt inventi, si mam

nescienter fecerunt, etiam multa curricula annorum sunt revoluta, ita ut filios habeant in VI , to

qui inventi sunt, aut fortasse in V , huiusmodi non separentur, donec nos permittente Domino to a

os ad os loquamur. Hoc autem dico secundum indulgentiam, non secundum imperium. Qui b c

vero de his duobus gradibus novas contraxisse nuptias videntur, id est infra anni coronam, d ee

modis omnibus separentur. Dec.tero vero generalia per omnem provinciam taliter percurrensf

statuta firmentur, ut nullus audeat deinceps tale scelus perpetrare, et qui fecerint, sine

retractationis misericordia acris puniti ultionibus separentur. Hi vero qui propinquas sanguinis g

uxoris sue in matriomonio sibi sociaverunt, sicut iamdudum vobis scripsimus, qui in eodem

gradu inventi sunt, separentur aut suspendatur eorum causa, usque dum nos insimul Domino

auxiliante conveniamus . h

a) deo K.

b) hos R.

c) Quod K.

d) nova MK.

e) id(em) K.

f) percurrentia C.

g) proquas M.

h) es folgen zwei Kapp.: Hysidorus de consanguinitate sic loquitur. Cuius series gradibus -

gradibus terminetur und: Cum igitur genus - pudicitiam coningalem. M; am Rand: Hic deest

capitulum de consanguinitate, quod sic incipit: Ysidorus de consanguinitate sic loquitur. Cuius

series gradibus VII dirimitur, hoc modo filius et filia, quod est frater et soror sit ipse truncus

etc.

Polycarp 6.4.57

1178

57. Augustinus.

Secundum verba apostolica etiam si vir continere voluisset et tu noluisses, debitum tibi reddere

cogeretur et illi Deus imputaret continentiam, si non sue, sed tue cedens infirmitati, ne in a a

adulterium caderes. Quisquis igitur compatiens infirmitati uxoris reddit, non exigit debitum, b c

aut si propter propriam infirmitatem ducit uxorem, plangens potius, quia sine uxore non

potuit, quam gaudens, quia duxit, quisquis vendit quod novit, quia et si maneret, beatum non

faceret, quisquis quod emit novit, quia transiet, et de his non presumit et fecit ex eo

misericordiam cum non habentibus, securus expectat diem novissimum.

a) korr. in si fatiat non C.

b) om. K.

c) exiit K.

Polycarp 6.4.58

1179

58. Augustinus.

Non propter vinculum cum talibus coniugale servandum, sed ut acquirantur Christo, recedi ab

infidelibus coniugibus apostolus vetat. Multa sunt facienda non iubente lege, sed libera

caritate. Unde prior ipse Dominus, cum se tributum non debere monstrasset, solvi tamen, ne

scandalizasset eos, quibus eternam salutem gerens hominem, consulebat.

Polycarp 6.4.59

1180

59. Idem in libro de bono coniugali . a

Bonum nuptiarum per omnes gentes atque homines omnes in causa generandi est et in fide

castitatis, quod autem ad populum Dei pertinet, etiam in sanctitate sacramenti, per quam nefas

est, etiam repudio discedente alteri nubere, dum vir eius vivit. Nec saltem ipsa causa pariendi, b

qu. cum sola sit, qua nupti. fiunt, nec ea re non subsequente, propter quam fiunt, solvitur c

vinculum coniugale, nisi coniugis morte. Quemadmodum si fiat ordinatio cleri ad plebem d

congregandam, etiam si plebis congregatio non subsequatur, manet tamen in illis ordinationis e

sacramentum; et si aliqua culpa quisquam ab offitio removeatur, sacramento Domini semel

imposito non carebit , quamvis ad iudicium permanente. f

a) coiugali M.

b) discedentem CR.

c) om. R.

d) clerici K.

e) illo CR.

f) carebis K.

Polycarp 6.4.60

1181

60. Ex concilio Ancirano . a

Desponsatas puellas et postea ab aliis raptas placuit erui et his reddi, quibus fuerant anteab

desponsat., etiam si eas a raptoribus florem pudoris amisisse constiterit. c d

a) Amrano M.

b) om. K.

c) om. C.

d) amisssse M.

Polycarp 6.4.61

1182

61. Alexander episcopus servus servorum Dei omnibus episcopis et clericis necnon iudicibus a

per Italiam constitutis salutem et apostolicam benedictionem.

Ad sedem apostolicam perlata est questio noviter exorta de gradibus consanguinitatis, quam b

quidam legum et canonum imperiti excitantes eosdem propinquitatis gradus contra sacros

canones et ecclesiasticum morem numerare nituntur, novo et inaudito errore affirmantes, c d

quod germani fratres vel sorores inter se sint in secunda generatione, filii eorum vel fili. in

quarta, nepotes vel neptes ipsorum in VI , talique modo progeniem computantes et in ta

huiusmodi sexto eam gradu terminantes dicunt deinceps viros ac mulieres inter se posse

nuptialia iura contrahere. Et ad huiusmodi prophanum errorem confirmandum in argumento

assumunt seculares leges, quas Iustinianus imperator promulgavit de successionibus

consanguineorum. Quibus confisi ostendere moliuntur fratres in secundo gradu esse

numeratos, filios eorum in IIII , nepotes in VI . Sic seriem genealogi. terminantes toe to

numerationem sanctorum patrum et antiquam ecclesie computationem ad nos usque

perductam perversa quadam calliditate disturbare nituntur. Nos vero Deo annuente hanc f

qu.stionem discutere curavimus in synodo habita in Lateranensi consistorio, convocatis ad hoc

opus episcopis et clericis atque iudicibus diversarum provinciarum. Denique diu ventilatis

legibus et sacris canonibus distincte invenimus ob aliam atque aliam causam alteram canonum

alteram legum fieri computationem . In legibus siquidem ob nichil aliud ipsorum graduum g

mentio facta est, nisi ut hereditas vel successio ab una ad alteram personam inter

consanguineos deferatur. In canonibus vero ob hoc progenies computatur, ut aperte

monstretur, usque ad quotam generationem a consanguineorum sit nuptiis abstinendum. Ibi h

prescribitur , ut hereditas propinquis modo legitimo conferatur, hic vero, ut rite et canonice i

inter fideles nupti. celebrentur. In legibus distincte non numerantur gradus, nisi usque ad

sextum, in canonibus autem usque ad septimam distinguntur generationem. Hac igitur dej

causa, quia hereditates nequeunt deferri, nisi de una ad alteram personam, idcirco curavit

secularis imperator in singulis personis singulos prefigere gradus. Quia vero nupti. sine duabus

non valent fieri personis, ideo sacri canones duas in uno gradu constituere personas. Utramque

tamen computationem, si attente ac subtiliter perspecta fuerit, idem sensisse et eandem esse in

sententia atque ad eundem terminum convenire manifestissimum erit. Iustinianus namque k

usque ad quem gradum consanguinitas ipsa perduret, in suis legibus non deffinivit. Canones

vero ultra septimam nullam numerant generationem. Sexto quippe gradu determinato in ipsis

legibus subintulit imperator. Hactenus ostendisse sufficiat, quemadmodum gradus cognationis

numerentur. Namque ex his palam est intelligere , quemadmodum ulteriores gradus numerare l

debeamus. Generata quippe persona gradum adicit . Ecce in his verbis aperte ostenditur tales m

gradus, quales isti computant, non tantum usque ad sextum, verum etiam ultra numerari n

debere, quippe cum ultra sextum ulteriores gradus numerandos esse decernat. Ubi enim o

ulteriores nominat gradus, aperte indicat non sex tantummodo esse gradus, sed sex finitis p q

adhuc alios numerandos. Nec mirum cum in precedentibus ipse firmaverit imperator, decimo

etiam gradu consanguineos sibi inter se posse succedere. Cum enim decimum nominat gradum,

non esse tantummodo sex, luce clarius confitetur. Hic ergo evigilent et aciem mentis, si r

possunt , intendant, quos hactenus istiusmodi perculit error. Enimvero ubi secundum leges s t

inter agnatos vel cognatos defertur successio, consanguineos esse non dubium est . Neque u

enim sibi succederent, nisi inter se parentele vinculo tenerentur. Succedunt autem inter se teste

Iustiniano in X gradu. Consanguinei igitur sibi sunt, qui sic sibi succedunt. Quodsi in X gradu o o

consanguinei sibi existunt, non est terminata consanguinitas, ut isti fatentur, in VI.

tantummodo gradu . Quid igitur dicent ? Computatis namque gradibus, sicut isti numerant, aut v w

finietur consanguinitas in VI gradu aut non. Si finitur, fallaces erunt leges, quibus isti to

nituntur, que in X gradu sibi succedere consanguineos iubent. Quodsi non finitur o

consanguinitas in huiusmodi VI gradu, falsidici erunt isti, qui ultra illum sextum gradum x to

nolunt computare consanguinitatem. Igitur aut leges erunt false aut isti, qui sic finiunt

generationem. Sed ut veridic. leges et veraces sint canones, dicamus id, quod veritas habet,

scilicet quod non terminatur consanguinitas in huiusmodi VI gradu et terminatur in VI y to z y mo

Polycarp 6.4.61

1183

secundum canones gradu. Utraque enim computatio, sicut superius diximus, uno fine

concluditur. Namque duo gradus legales unum gradum canonicum efficiunt. Fratres itaque, a'

qui secundum seculares leges dicuntur in secundo, iuxta canones numerantur in primo. Filii b'

fratrum, qui illic numerantur in IIII , hic computantur in secundo. Nepotes vero, qui ibi in to

VI , istic numerantur in tercio. Sic deinceps qui in legibus scribuntur in octavo et X , in to mo

canonibus definiuntur in IIII et V . Atque hoc modo de reliquis sentiendum est, ut qui to to

secundum canones dicuntur in VI vel VII , secundum leges accipiantur in XII vel XIIII . to mo mo mo

Hanc computationem intellegens prudentissimus papa Gregorius, dum quereretur, in quotac'

generatione coniungi fideles debeant, ipsas seculares leges in testimonium advocans Augustino

Anglorum episcopo sic rescripsit: "Qu.dam terrena lex in Romana re publica permittit, ut sive

fratris et sororis seu duorum fratrum germanorum vel duarum sororum filius et filia

misceantur . Sed experimento didicimus ex tali coniugio sobolem non posse succrescere. Unde d'

necesse est, ut iam tercia vel quarta generatione copulatio fidelium licenter sibi coniungi

debeat. Nam a secunda, quam prediximus, omnimodo debet abstinere." Ecce hic aperte

monstratur filios et filias fratrum in secunda generatione numerari, et si fratrum filii vel fili.

numerantur in secunda, fieri non potest, ut ipsi fratres non sint in prima. Quodsi fratres

computantur in prima, filii eorum in secunda, dubium non est, quin eorum nepotes sint in e'

tertia, pronepotes in quarta, sic et de reliquis usque ad septimam. Sed sunt quidam, qui ex hisf'

verbis sancti Gregorii, quibus ait, ut tertia vel quarta generatione copulenter fideles,

occasionem accipiunt illicita matrimonia contrahendi, dicentes se hoc iuste facere posse, quod

tam prudentissimus doctor sua sententia definivit. Isti itaque, qui se hoc velamento defendere g'

nituntur, advertant in eiusdem patris sententiis non hoc generaliter cunctis, sed specialiter

Anglorum genti mandasse. Nam postmodum a Felic. Mesanæ Sicili. presule requisitus, si hoc,

quod Augustino mandaverat, generaliter cunct. ecclesie tenendum esset, apertissime firmavit

non aliis hoc quam illi genti mandasse, ne bonum, quod ceperant, metuendo austeriora h' h'

desererent. Sed et illis, postquam in fide essent firma radice solidati, et universali ecclesie i' i'

censuit semper esse tenendum, ut nullam de propria consanguinitate vel affinitate infra j'

septimam generationem aliquam sibi audeat coniugio copulare. Ecce aperte monstratum est etk'

ex verbis ipsius legis et auctoritate prudentissimi pap. Gregorii, quid de gradibus

consanguinitatis numerandis sentire debeamus, quamvis alia quoque ratio pari modo ipsos

revincat adversarios. Nam si, ut ipsi fatentur, in illo VI gradu consanguinitas finiretur, omnes to

personarum ramusculos, qui ultra illum gradum in pictura arboris continentur, velut superfluos

oporteret detruncari. Sed quia omnes, qui in predicte arboris pictura numerantur, ex una l'

parentela consistunt, numquam sine diminutione consanguinitatis a se poterunt separari, veluti

non sine damno cuiusque person. valent a proprio corpore manus aut pes seu aliquod

membrum aliud detruncari. Illa quoque sacrorum preceptio canonum, que iubet a propria

abstinere consanguinitate, quamdiu generatio recordatur aut in memoria retinetur, nec a

predicta parentel. discrepat computatione. Nam in VII gradibus, si canonice et usualiter

numerentur, omnia propinquitatum nomina continentur, ultra quos nec consanguinitas

invenitur nec nomina graduum reperiuntur nec successio potest amplius prerogari nec

memoriter ab aliquo generatio recordari. Ne vero in hac consanguinitatis computatione aliqua

dehinc ambiguitas valeat remanere, aliam, quam quidam faciunt, numerationem in hac etiam m'

disputatione duximus discutiendam. Sunt enim quidam, qui non a fratribus, sed a filiis eorum,