Графикаси касб-ҳунар коллежлари учун ўқув қулланма

Матнни форматлаш ва муҳаррирлаш. 
График ҳужжатда матнни муҳаррирлаш қулай бўлсада, баъзан бу 
амални бажариш мураккаб кечади. Агар матнга баъзи кўринишларни 
қўлланилган бўлса, у холда матни махсус ойнада муҳаррирлаш мумкин. 
Матнли объектни ажратиб, сўнг Property Bar (Хусусият) панели "Edit Text" 
тугмаси босилса, матнни ўзгартириш мулоқот ойнаси ҳосил бўлади (33-
расм). Бу ойнада ишлаш оддий матн муҳаррири ойнаси каби амалга 
оширилади.

---

163 
33-расм. Матнни муҳаррирлаш мулоқот ойнаси. 
Матнни киритинг ва муҳаррирланг, қисм матнларни ажратинг ва 
уларнинг форматини ойна юқорисида жойлашган тугмалар ѐрдамида 
ўзгартиринг. Матнга бошқа матн муҳарририда тузилган ҳужжатда матн 
ўрнатинг. Insert (Ўрнатиш) тугмасини босинг ва экранда файлни очиш 
ойнаси ҳосил бўлади. Бу ойнада бошқа матн муҳарририда тузилган файлни 
очиш мумкин. Натижада танланган файл муҳаррирлаштирилаѐтган матнли 
объектга ўрнатилади. Натижада график ҳужжат билан ишлашнинг асосий
режимига ўтилади. Юқорида айтиб ўтилгандек, матнни форматлашнинг 
қулай усули Property Bar (Хусусиятлар) панелидан фойдаланишдир. Чунки 
унда барча матнни форматлаш тугмалари мавжуд. Матнни форматлаш 
бўйича қўшимча имкониятларни махсус ойнада (34-расм) қўллаш мумкин. 
Ушбу ойна Property Bar (Хусусиятлар) панелидан "Format Text" тугмаси 
орқали юкланади. Ойна бир нечта қисмлардан иборат бўлиб, символлар ва 
абзацларни форматлаш, матн устунлари катталигини ўрнатиш, ҳамда бошқа 
кўринишларни белгилайди.
34-расм. Символларни форматлаш 
Агар қулф тугмаси ойна қуйи қисмида жойлаштирилган ва у ѐпиқ 
бўлса, у ҳолда форматлашдаги ўзгаришлар қиймати киритилгандан сўнг 
ишга тушади. Қулф тугмаси очиқ бўлганда, расмни ўз ўрнида ўзгартириш 
мумкин. Энди қулф очиқ бўлган ҳолда форматлаш ўзгартирилгандан сўнг, 
Apply (Қўллаш) тугмаси босилганда ўзгартиришлар ишга тушади. Бир нечта 
объектларни ажратиб туриб турли хилда форматлашни бажариш мумкин. 
Бунда мулоқот ойнаси очиқ ҳолда қолаверади. Ойнанинг биринчи қисмида 
символларни форматлаш ўрнатилади (35-расм). Ушбу қисмда шрифт, унинг 
катталиги ва чизилганлиги, ҳамда тил алифбосини ўрнатиш мумкин. 
Ойнанинг ўнг қисмидаги сатрлар бошқа усулдаги форматлашни қуллайди. 
Underline (Тагидан чизилган), Sinkethru (Устидан чизилган) ва Over-line 
(Юқоридан чизилган) рўйхатида матн тагидаги чизиқлар типи ва ўрни 

---

164 
танланади, матн тагидан, матн бўйича ѐки матн юқорисидан. Чизиқлар қалин 
ва майин, бирлик ва иккилик кўринишга эга. Матнни тўлиқ, яъни 
бўшлиқлари билан биргаликда, ѐки сўзларни алоҳида чизиш имкони мавжуд. 
Бир неча хил чизиқни бир вақтнинг ўзида қўллаш имконияти мавжуд, 
масалан, майин иккилик чизиқни матн тагида ва бирлик қалин чизиқни – 
матн юқорисида ўрнатиш мумкин. Рўйхатнинг ўнг қисмида жойлашган 
тугмани босиб, чизиқ қалинлиги ва ўрнини кўрсатишингиз мумкин. 
Uppercase (Регистр) рўйхатида эса кичик ҳарфлар ѐки барчасини катта 
ҳарфларда ѐзишни ўрнатилади. Position (Позиция-ўрни) рўйхатида юқори ва 
қуйи индекс танланади. Ойнанинг қуйи қисмида матн муҳарририда бўлмаган 
форматлаш амаллари кўрсатилган. Уларни қўллаш учун матндан бир ѐки бир 
нечта символларни ажратиш лозим. Сўнгра матнинг вертикал ѐки 
горизонтал йўналишини, ҳамда айланиш бурчагини белгилаш мумкин. 
Алоҳида символлар йўналиши ва айланиши ўрнатилганда, ҳамда тагига ва 
устига чизиқ ўрнатиш биргаликда қўлланилганда матннинг ғайриоддий 
форматланишини ҳосил қилишингиз мумкин. Бу имконият эса фақат 
CorelDRAW 10 дастурида мавжуд (35-расм).
35-расм. Алоҳида символларни форматлаш. 
Ойнанинг иккинчи қисмида абзацни форматлаш амали ўрнатилади (36-
расм). Баъзи сатрлар оддий матнларни форматлашда қўлланилади. Масалан, 
шаклли матнлар учун четланиш ўрнатиб бўлмайди.
36-расм. Абзацни форматлаш 
Alignment (Текислаш) рўйхатида текислашнинг бир усули танланади. 
Текислашнинг баъзи вариантлари қўшимча параметрларни ўрнатишни талаб 
этилади. Ўрнатиш мулоқот ойнаси Settings (Ўрнатишлар) тугмаси орқали 
юкланади. Hyphenation Settings (Ажратишни ўрнатиш) тугмаси босилганда 
сўзларни бўғинларга автоматик ажратилишини ўрнатиш мумкин. Spacing 
(Интерваллар) сатрлар рўйхатида символлар, сўзлар ва сатрлар ўртасидаги 
интервал, ҳамда абзацгача ва ундан кейинги интерваллар ўрнатилади. Indents 

---

165 
(Четланишлар) сатрлар гуруҳида чап ва ўнг томон четланишлари 
кўрсатилади. Биринчи сатр четланиши кўрсатилиб, қизил сатрни ўрнатиш 
мумкин. Ушбу барча четланиш ва интервалларни ўрнатиш амаллари бошқа 
матн муҳаррири каби матнни форматлашга имконият яратилади. Ойнанинг 
кейинги қисмида матн табуляцияси ўрнини белгилаш амали бажарилади (37-
расм). Табуляторни қўшиш ѐки олиб ташлаш мумкин. Шу билан бирга 
табулятор ўрнини ўзгартириш мумкин. Қулай ўрнатилган табуляциялар 
ѐрдамида катта ҳажмдаги рўйхатларни яратиш мумкин.
37-расм. Табуляцияни урнатиш 
CorelDRAW 10 муҳарририда оддий матнни бир нечта устунларга 
ўрнатиш мумкин. Матнни бир нечта устун кўуринишда чоп қилиш одатда 
газета ва
38-расм. Матн устунларини урнатиш 
журналларда бажарилади. Агар CorelDRAW 10 ѐрдамида тасвирга бой 
саҳифани яратиш лозим бўлса, у ҳолда муҳаррирнинг имкониятларидан 
фойдаланиш керак. Устунлар кенглиги ва сонини форматлаш мулоқот 
ойнанинг қуйи қисмида кўрсатилиши лозим (38-расм).
Number of columns (Устунлар сони) сатрида матндаги устунлар сони 
кўрсатилади. Агар Equal column width (Бир хил кенгликдаги устунлар) 
сатрида байроқчани ўрнатилади, натижада бир хил кенгайтмали устунлар 
яратилади, акс ҳолда турли кенгликдаги устунлар ўрнатиш мумкин. Ойна 
марказида жойлашган сатрда устунлар кенглиги белгиланади. Ойнанинг ўнг 
қисмида устунли матн кўринишдаги намуна жойлаштирилган. Vertical 
justification (Вертикал текислаш) рўйхатида матннинг рамкага нисбатан 
вертикал текисланиши кўрсатилиб, у устунлар сонига боғлиқсиз ҳолда 
белгиланади. Текислаш белгиланаѐтганда матн рамкани тўлиқ эгаллашини 

---

166 
алоҳида кўрсатиш лозим. Бунга сатрлар ўртасидаги интервалларни ошириш 
билан эришилади. Агар матн ҳажми кичик бўлиб, бўш ўринлар кўп бўлса, у 
ҳолда бу усулда тўлдириш тавсия этилмайди. Матнни форматлаш мулоқот 
ойнасининг сўнгги қисмида ҳарфли ва белгили рўйхат ўрнатилади (39-расм). 
Керакли кўринишни ойнанинг юқори қисмидаги рўйхатдан танлаш мумкин.
39-расм. Ҳарфли ўрнатма ва белгили рўйхат 
Ҳарфли ўрнатма амали бажарилаѐтганда, ҳарф олдидаги абзацдан 
охиригача жойлашадиган сатрлар сонини кўрсатиш мумкин. Бундан 
ташқари, катта ҳарф ва қолган матн орасидаги масофани ҳам кўрсатиш 
мумкин. Ёки ойнанинг ўнг томон қуйисида кўрсатилган расм каби 
кўринишни танлаш лозим бўлади. Агар белгили рўйхат ўрнатмокчи 
бўлсангиз, Font (Шрифт) сатрида шрифтни танлаш, Symbol (Символ) сатрида 
эса – белги сифатида қўлланиладиган аниқ символ кўринишни танлаш лозим. 
Бошқа сатрларда эса символ катталиги, жойлашиш ўрни ива асосий матн 
ўртасидаги масофа белгиланади. Бундан ташқари, ойнанинг ўнг томон 
қуйисида жойлашган икки хил кўринишдаги белгили рўйхатдан бирин 
танлаш керак.