Гормонал препаратлар

ГОРМОНАЛ ПРЕПАРАТЛАР

Кимёвий тузилиши бўйича гормонлар қуйидаги гурухларга бўлинадилар.

1) оқсил ва пептид тузилишига эга моддалар- гипоталамус, гипофиз, қалқонсимон без олди ва меъда ости гормонлари препаратлари, кальцитонин;
2) аминокислоталар хосилалари- қалқонсимон без, эпифиз гормонларининг препаратлари;
3) стероид тузилишли – буйрак усти безининг пўстлоқ қавати ва жинсий безлар гормонларининг препаратлари;
Эндокрин безлар гиперфункциясида тегишли рецепторларни қамал қилувчи ёки гормонлар синтезини сусайтирувчи антогонистлар қўлланилади. Гормонларнинг бирламчи таъсири цитоплазматик мембрана ёки хужайра ичи даражасида амалга ошади. Баъзи гормонлар (оқсил ва пептид тузилишли) ҳужайра мембранасининг ташқи юзасида ўрнашган фақат ўзига хос рецепторларга таъсир кўрсатадилар.


1-расм. Баъзи гормонларнинг хужайра мембранаси рецепторлари билан ўзаро таъсирининг схемаси [айрим ўзгартиришлар киритилган Боумен ва Рэнд (1980 йил яратган схема)]
Гормонлар мембраналардаги рецепторлар ва ҳужайра ичидаги жараёнлар орасида “воситачи” вазифасини ўтовчи кальций ионларининг тутиб олиниши, ажралиши ва ҳужайра ичида тақсимланишига ҳам таъсир этиши мумкин. Бундан ташқари цАМФ ва кальций ионларининг кинетикаси орасида маълум ўзаро боғланишлар мавжудлиги аниқланган.
Баъзи гормонлар (оқсил ва пептидлар) аденилатциклаза билан боғлиқ бўлмаган мембрана рецепторларига таъсир кўрсатадилар (ўсиш гормони, лактотроп гормон).Ушбу холатда “воситачи” масаласи очиқ қолган. Айрим гормонлар фосфатидилинозитол циклига таъсир этишлари мумкин ва шу туфайли инозитолтрифосфат ва диацилглицеролни ишлаб чиқарилишини оширадилар (м-н, гонадотроп гормонларни ажралишини кучайтирувчи гипоталамус гормони, вазопрессин).
Гормонларнинг ҳужайра мембраналарига таъсири уларни бошқа эндоген моддалар учун ўтказувчанлигини ўзгартиришда ҳам намоён бўлиши мумкин (масалан, инсулин глюкозани хужайра ичига киришига имконият яратади).
Ҳужайра мембранасидан ўта оладиган бир қатор гормонларнинг таъсири ҳужайра ичида юзага чиқади (масалан, стероидлар, қалқонсимон без гормонлари). Стероидлар цитоплазматик рецепторлар билан комплекс ҳосил қиладилар ва шу ҳолда уларнинг асосий таъсири намоён бўлувчи ҳужайра ядросига олиб ўтилади (2-расм). Ҳужайра ядросида улар ДНК хамда иРНК ни фаоллаштирадилар, бу эса ўз навбатида оқсил синтезини индукциясига олиб келади.Аммо булар гормонлар таъсирининг бўлиши мумкин бўлган принцип ларидир. Ушбу масалани кўп томонлари тўлиқ аниқланмаган бўлиб, чуқур ўрганишни талаб этади.

.