Globallashuv asoslari



Download 1,82 Mb.
Pdf ko'rish
bet54/82
Sana11.09.2021
Hajmi1,82 Mb.
#171358
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   82
Bog'liq
globallashuv asoslari

yo`naltiruvchi vazifasi mutlaqo nazardan soqit qilingan. Madaniyatga ayni shunday, cheklangan 
yondoshuv  aslida,  nafaqat  sobiq  sovet  madaniyatining,  balki  butun  hozirgi  davr  G`arb 
madaniyatining krizisi asosida yotgan asosiy faktordir.  
Zero,  bu  qarash  ayni  G`arb  dunyoqarashida  shu  kungacha  madaniyatga  XU11- 
XU111  asr  marifatparvarlik  davrida  shakllangan  shaxs  va  jamiyatning  tabiat  ustidan 
hukmronlik qilish ko`rsatkichi sifatida qarashning natijasidir. Tabiat ustidan hukmronlik qilish 
imkonini beradigan asosiy vosita esa shu kungacha fan va texnika bo`lib keldi. SHuning uchun 
ham  madaniyatni  G`arbcha  tushunish  mazmunida  vijdon,  haqiqat,  ezgulik,  mehr-oqibat, 
hamdardlik, fidoyilik, muhabbat, ruhiyat(ma`naviyat) kabi sof sharqona qadriyatlarga o`rin yo`q. 
Ular  asosan  dinga  va  o`tmish  madaniyatiga  ko`proq  xos  tushunchalarga  aylangan.  SHuning 
uchun  G`arbda  ma`naviy  madaniyat  deyilganda  asosan  intellektuallik,  texnika  va  texnologiya 
bilan  qurollanganlik  nazarda  tutiladi.  SHundan  kelib  chiqib,  odatda  hozirgi  davrda  G`arbda 
ko`pchilik  kishilar  o`zlarini  SHarq  kishilaridan  ancha  madaniyatli  hisoblashadi.  Vaholanki, 
G`arbda ham ilgari madaniyatga ayni SHarqniki kabi qarash mavjud bo`lgan va shu qarashlarni 
saqlash  va  himoyalashga  intilishlar  hozir  ham  mavjud.  Lekin,  ilmiy  dunyoqarash,  fan  texnika 
taraqqiyotining keyingi davrlari mobaynida bunday yondoshuv tobora cheklanib bordi. 
SHuningdek,  postsovet  Rossiyasida  ham  endilikda  madaniyatga  G`arbnikidan 
mutlaqo  boshqacha  yondoshuv  mavjudligi  diqqaga  sazovor.  Masalan,  V.Porus  madaniyatga 
quyidagicha  ta`rif  beradi.  ―Madaniyat  -  deydi  U,-  inson  xulqu  atvori,  ijodi,  har  qanday 
faoliyatining bosh qoidalariga (printsiplariga) aylangan o`zini-o`zi ichdan (ruhiy, ma`naviy) tiyib 
(jilovlab)  turishning  poydevoriy  tizimidir.  Madaniyatli  inson  shunchaki  qizil  gap  uchun  emas, 
balki jiddiy ravishda ―Men hech qachon, hech qanday sharoitda bunday (yomon, noto`g`ri) ish 
qila  olmayman.  CHunki,  agar  shunday  ish  qilsam,  men  odam  bo`lmayman‖  deb  ayta  oladigan 
insondir.‖‖
172[122]
  (Bu  erda  va  ishimizning  butun  keyingi  mazmunida  ―madaniyat‖  deyilganida 
asosan ma`naviy madaniyatni nazarda tutamiz.) 
Bu erdagi ―Men hech qachon, hech qanday sharoitda bunday (yomon, noto`g`ri) ish 
qila olmayman. CHunki, agar shunday ish qilsam, men odam bo`lmayman‖ degan ibora SHarq 
ma`naviyatidagi  ―vijdon‖  tushunchasiga  (rus  tilida  esa  ―sovest`‖ga  )  to`g`ri  keladi.  Nemis 
                                            
171[121]
 Mоjeykо M.A. Kultura // Nоveyshiy filоsоfskiy slоvar: 3-e izd., ispravl. - M.: Knijni`y Dоm. 2003.— 1280 s.  
172[122]
 Pоrus V.Оbjit katastrоfu.Svоevremenni`ee zametki о duхоvnоy kulture Rоssii//Vоprоsi fIlоsоfii. 2005, № 11.27- b 


mumtoz  faylasufi  I.Kant  ta`limotida  esa  bu  tushunchalar  o`rniga  ―kategorial  imperativ‖  degan 
maxsus  atama ishlatilgan. Bu atama islom  diniy falsafasida ―shariat‖, xristian diniy falsafasida 
―qonun‖, yunon falsafasida ―etika‖, Xitoy falsafasida ―dao‖ deb  atalgan ta`limotlar mazmuniga 
kirgan asosiy tushunchalardan (kategoriyalardan) biridir.  
Porus  tomonidan  berilgan  ta`rif,  bizningcha,  ancha  tolerant  va,  ayni  paytda, 
konkretroqdir. SHuningdek, bunda inson xatti-harakatlarini yo`naltiruvchi faktor ham mavjudligi 
diqqatga sazovor. Bu faktor V.Porusda ―vijdon‖ga, I.Kantda esa ―qalb (yurak) qonuni‖ga to`g`ri 
keladi. Mashhur nemis faylasufi yurakdan chiqarib aytgan ―Qancha ko`p va uzoq o`ylasam, har 
safar  qalbimni  shuncha  ko`p  va  avvalgidan  kuchliroq  hayrat  va  ehtirom  bilan  to`ldiruvchi  ikki 
narsa  bor:  biri  boshim  uzra  yulduzli  osmon,  ikkinchisi  qalbimdagi  axloq  qonuni‖
173[123]
  degan 
gapi  ayni  shu  haqidadir.  U  o`z  qalbidagi  shu  axloq  qonunini  lotincha  ―imperativ‖  tushunchasi 
bilan  ifodalagan  edi.  ―Imperativ‖  tushunchasi  ―hukmronlik  qiluvchi‖  degan  ma`noni  anglatadi. 
Bu  bilan  faylasuf  o`z  qalbidagi  vijdon  uning  hukmdori,  hatti-harakatlarini  yo`naltiruvchi  kuch 
ekanini  ta`kidlaydi.  Kantning  ―yulduzli  osmon‖  dan  hayratlanishi  esa  uning  bu  olam  naqadar 
buyukligidan,  uning  yaralishi  hikmatidan  hamisha  lol  qolishini  ifodalaydi.  SHunday  qilib, 
I.Kantning  ―kategorial  imperativi‖,  har  bir  inson  xulqu  atvorini  ichdan  (yurakdan)  yo`naltirib, 
belgilab,  nazorat  qilib  turadigan  qonun  sifatida  namoyon  bo`ladi  va  u  individ  madaniyatining 
asosini tashkil etadi.  
Biz  madaniyatning  yuqoridagi  ikki  (Kant  va  Porus)  ta`rifi  ham  to`g`riligini  tan 
olganimiz  holda  oldimizda  turgan  maqsadni  amalga  oshirish  uchun  uni  yanada  ham  to`liqroq, 
kengroq va tushunarliroq qilish mumkin va kerak deb o`ylaymiz. Bizningcha, madaniyat inson 

Download 1,82 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   50   51   52   53   54   55   56   57   ...   82




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish