Globallashuv asoslari



Download 1,82 Mb.
Pdf ko'rish
bet62/82
Sana11.09.2021
Hajmi1,82 Mb.
#171358
1   ...   58   59   60   61   62   63   64   65   ...   82
Bog'liq
globallashuv asoslari

Ikkinchidan,  mamlakat  miqyosida  ommaviy  sportni  rivojlantirish,  aholi  turli 
qatlamlarining  sport  bilan  shug`ullanishiga  imkoniyat  yaratish,  sohaga  ixtisoslashgan  sport 
muassasalarining  moddiy  texnik  bazasini  mustahkamlashga  alohida  e`tiborning  natijasi  o`laroq 


sport-  sog`lomlashtirish  maskanlari,  olimpia  zahiralari  o`quv  muassasalarining  faoliyati  tubdan 
yaxshilandi.  Bugun  nafaqat  poytaxtimiz  Toshkent  va  viloyat  markazlarida,  balki  chekka 
tumanlarda zamonaviy uslubda jihozlangan sport majmualari bunyod etildi. YAngidan qurilgan, 
xalqaro  mezon  va  talablarga  mos  keladigan  sport  majmualari,  suzish  havzalari,  tennis  kort  va 
stadionlarda  uch  bosqichli  sport  musobaqalari  yuqori  saviyada  o`tkazilmoqda.  Bu  musobaqalar 
ko`plab  umidli  yoshlarga  ilk  mahoratini  ko`rsatish,  do`stlar  orttirish  imkoniyatni  berish 
barobarida  yuksak  cho`qqilarni  zabt  etib,  yurtimiz  bayrog`ini  baland  ko`tarayotgan  Ol`ga 
Gnedovskaya,  Mariya  SHekerova,  El`dar  Hafizov,  Vadim  Men`kov,  Ruslan  Naurzaliev, 
Vyacheslav Didrix, Serik Mirbekov, Ol`ga Umaralieva, Aleksey Mochalov, Temur SHokirjonov 
kabi talabalarimizning davomchilari ko`payishiga zamin yaratmoqda.  
2010  yil  –  Barkamol  avlod  yili  deb  e`lon  qilindi.  Sir  emaski,  internet  tez  va  arzon 
axborot  yo  ma`lumotlarni  olish,  etkazish  hamda  qayta  ishlashda  chegara  bilmaydigan  manba 
sanaladi.  Kundan  –  kun  safi  kengayib,  foydalanuvchilar  soni  oshayotgan  mazkur  tizim  dunyo 
hamjamiyatining axborotga bo`lgan qiziqishini qondirmoqda. Bugungi kunda korxona, tashkilot, 
muassasa,  oliy  va  o`rta  maxsus  ta`lim  maskanlari,  turli  darajada  bo`lsada,  Internetdan 
foydalanmoqda.  Ammo  ―Internet  kafe‖larda  vaqtini  huda  –  behudaga  sarflayotganlar  ham 
topiladi.  ―Uzoqni  yaqin  qiladigan‖  manba  sifatida  qaraladigan  Internetning  ko`proq  yoshlar 
kiradigan  saytlarini  yaxshi  ma`lumotlar  bilan  tamoman  yangilash  zarur.  Sababi  –  sog`lom 
turmush tarzi, uni shakllantirish, ma`nan yuksak, axloqan pok kishilarga taalluqli sifatlar asosida 
bolalarni  tarbiyalash  ikkinchi  darajada  tushib  qolayotganday,  nazarimizda.  ―Ommaviy 
madaniyat‖  niqobi  ostida  G`arbona  kiyinish,  o`ziga  ortiqcha  oro  berish,  G`arbona  ―tavoze‖ 
bahonasi  ostida  milliy  –  ma`naviy  qadriyatlarimizga  mutlaqo  zid,  har  turli  evrilishlarni  targ`ib 
etuvchi  g`oyalarning  yoshlarimiz  ongini  zaharlashiga  qo`l  qovushtirib  qarab  turib  bo`lmaydi. 
SHuning  uchun  ta`lim  tizimidagi  saytlarning  ma`lumotlar  bazasini  sog`lom  turmush  tarzi 
talablari,  giyohvandlik,  kashandalik,  ichkilikbozlik  oqibatida  yuzaga  keladigan  irsiy 
kasallanishlariga  qarshi  kurash  profilaktikasiga  oid  axborotlar  bilan  boyitish,  yangilash  zarur. 
SHuningdek,  bolalar,  yoshlar  va  o`smirlarning  jismoniy  tarbiya  sohasida  ayniqsa,  qishloq 
joylarida  qizlarni  muntazam  ravishda  sport  bilan  shug`ullanish  jarayonini  kuchaytirish, 
zamonaviy sport anjomlari bilan jihozlangan inshootlarni barpo etish,  yuqori malakali trener va 
murabbiylar  bilan  mustahkamlash  zarur.  Bu  borada  institutimizda  YUrtboshimizning  sa`y 
harakati  bois  2006-2007  o`quv  yilidan  boshlab  xotin-qizlar  sportini  rivojlanitirish  yo`nalishida 
viloyatlardan 220 nafar qizlarni qabul qilyapmiz. Hozirda 800 nafardan ortiq talaba-qizlar sport, 
jismoniy  tarbiya  va  jismoniy  madaniyat  sir  –  asrorlarini  qunt  bilan  o`zlashtirmoqda.  2006  yil 
aprelidan  faoliyatini  boshlagan  Malaka  oshirish  fakul`teti  ―Jismoniy  tarbiya  va  jismoniy 
madaniyat‖,  ―Jismoniy  tarbiya  va  sport  trenirovka  asoslari‖,  ―Jismoniy  tarbiya  nazariyasi  va 
uslubiyati‖  yo`nalishlari  bo`yicha  oliy  ta`lim  muassasalari  va  akademik  litsey,  kasb  –  hunar 
kollejlarining jismoniy tarbiya o`qituvchilari hamda trenerlarining malakasini oshirishga xizmat 
qilyapti.  
- YOshlar o`rtasida sog`lom turmush tarzi asoslarini singdirish, ularni giyohvandlik, 
axloqsizlik,  turli  illatlar  xavfi  va  zararli  ta`sirlaridan  himoya  qilish  choralarini  kuchaytirish 
muhimdir.  Jamiyat  rivoji  uchun  amalga  oshirilayotgan  islohotlar  samarasi,  davlatlararo 
munosabatlarning  o`rnatilishi  kishilar  salomatligi,  sog`lom  turmush  tarzi  va  sog`lom  oilalarga 
bevosita  bog`liq.  Har  taraflama  ta`minlangan,  kundalik  hayot  tarzi  qoidalariga  muntazam  rioya 
etadigan oilada sog`lom, baquvvat, salohiyati baland farzandlar tarbiya topadi. O`z – o`zidan bu 
oilada  tarbiyalanayotganlar  jamiyat  takomili  ildizlariga  bolta  urayotgan  –  giyohvandlik, 
ichkilikbozlik,  kashandalik  illatlariga  qarshi  tura  oladi.  Bu  borada  institutimizdagi  ―Anatomiya 


va  fiziologiya‖,  ―Bioximiya  va  gigiena‖,  ―Sport  tibbiyoti  va  davolash  jismoniy  tarbiya‖ 
kafedralari tomonidan maxsus tadbirlar rejasi ishlab chiqilgan va amaliyotga tadbiq etilmoqda.  
Xullas,  sog`lom  turmush  tarzini  shakllantirish,  yoshlar  o`rtasida  sport  – 
sog`lomlashtirish  ishlarini  yaxshilash,  ommaviy  sportni  rivojlantirishdan  maqsad  –  o`sib 
kelayotgan  yosh  avlod  qalbida  sportga  muhabbat  tuyg`ularini  kamol  toptirish,  ularning  sportda 
erishgan  natijalarini  namoyish  etish,  sog`lom  turmush  tarzi  tamoyillarini,  mustahkam  iroda, 
vatanparvarlik  va  el  –  yurt  fidoyilarini  singdirish,  sport  bilan  shug`ullanishi  uchun  zamonaviy 
talablar darajasidagi  sharoitlarni  yaratish,  yoshlar ongida olimpiya tamoyillarini  qaror toptirish. 
Bu  ulug`  maqsadni  ro`yobga  chiqarishda  barchamiz  kamarbasta,  hamjihat  harakat  qilsak, 
sog`lom fikrli jamiyat takomili tezlashadi.  
Mamlakatimiz  kelajagi  bo`lgan  yoshlarni  ma`naviy  va  jismoniy  etuk  qilib 
tarbiyalashda milliy sport o`yinlari, ularning kelib chiqish tarixi to`g`risida  yoshlarga to`g`ri va 
aniq, shu bilan birga qiziqarli ma`lumotlarni taqdim etish maqsadga muvofiq. Bu esa barkamol 
avlod ongida milliy an`nalarimizga bo`lgan mehrni oshiradi va ularni qadrlashni o`rgatadi. SHu 
bilan  birga,  musobaqalar  davomida  sportchilarning  o`z  Vatani  sha`nini  fahr  bilan  himoya 
qilishlarida katta ahamiyat kasb etadi.  
Milliy  o`yinlarining  kelib  chiqish  tarixi,  sport  o`yinlari  haqidagi  qarashlari,  ularga 
bo`lgan  munosabatni  o`rganish  masalasi  g`oyatda  dolzarb  Bugungi  kunda  kelib  sport  etarli 
darajada  o`z  ta`sir  kuchiga  ega  bo`lib  bormoqda.  Zero,  sport  katta  guruhdagi  insonlarni 
birlashtirishi  yoki  tarqatib  yuborishi  ham  mumkin.  CHunki  sport  maydonlaridagi 
motivlashmagan  vahshiylik  holatlari  yil  sayin  oddiy  holat  bo`lib  bormoqda.  Ayrim 
tomoshabinlar va fonatlar sport o`yinlarini  ko`rgani  emas, balki musobaqalarning asosi bo`lgan 
janjallarni ko`rgani keladilar. 
Tomoshabinlarning sportdagi bu kabi zo`rlashlarga va agressiyalarga qiziqishlarining 
sababi  nimada?  Bunday  xolatlar  davr  taqazosimi  yoki  ijtimoiy-madaniy  yoki  biologik 
ehtiyojimi?  Bu  kabi  savollar  sport  sohasini  o`rganuvchi  ko`pchilik  tadqiqotchilarni  xavotirga 
solib  kelmoqda.  Bu  borada  sport  G`arbning  aksariyat  gumanitar  sohalaridagi  xulq-atvorni 
o`rganuvchi fanlar - psixologiya, sotsiologiya, falsafa, tarix, madaniy va ijtimoiy antropologiya, 
etnologiya kabi fanlarning obyektiga aylangan. 
Agressiv  insoniy  instinktlar  sotsial  shartlangan  xarakterga  ega.  O`rta  asrlardagi 
urushlar  xalqlar  tasavvurida  o`zini  himoya  qilish  akti  sifatida  tushunilgan:  jangari  va  o`limga 
olib keluvchi sport o`yinlari xuddi odatlar sifatida qabul qilingan. Olmon sotsiologi Norbert Elias 
fikricha, qadimgi yunon sport o`yinlari Olimpiya harakatlarida mashhur bo`lgan va haqiqiy sport 
o`yiniga  emas,  balki  urush  etikasi  va  g`urur  kodeksiga  asoslangandir.  U  davrdagi  sport 
o`yinlarida  rasmiylashtirilgan  va  qonunlashtirilgan  qoidalar  bo`lmagan.  Bu  esa  odamlarning 
sport  maydonlaridagi  qonli  janglarga  xotirjam  munosabatda  bo`lganlarini  ko`rsatadi.  CHunki 
hayotning o`zi o`sha davrda bir qadar murakkab va agressiv bo`lgan.  
Turli  xil  odatlar  va  an`analar  (dafn  marosimlari)  shuningdek,  taqvim  bo`yicha 
o`tkaziladigan  bayramlar  qonli  bo`lib,  insonlarni  qurbonlikka  keltirish  bilan  amalga  oshirilgan. 
Bizgacha  etib  kelgan  manbalarga  qaraganda,  qadimiy  atsteklarda  guruhiy,  jamoaviy  o`yin 
mavjud bo`lib, unda o`yin quyma koptok bilan o`ynalgan va bu zamonaviy basketbolni eslatadi. 
Bu  o`yinda  g`olib  bo`lganlar  hayoti  saqlab  qolingan  va  mag`lublarning  hayoti  bilan  qurbonlik 
amalga  oshirilgan.  CHunonchi,  mashhur  ajdarho  qayiq  o`yinlari  xitoyliklarda  quyosh  tikkaga 
kelgan  kunlarda  o`tkazilgan.  Zamonaviy  irlandiyaliklarning  ajdodlari  o`tkazgan  taqvim 
bayramlaridagi  «xerling»  bayrami  esa  insonlarni  qurbon  qilish  bilan  yakunlangan.  Etrusklar 
mashhur  va  hurmatli  insonlarni  dafn  etish  marosimlarida,  Kavkazdagi  ba`zi  xalqlar  orasida 


o`smirlarning  ot  o`yinlarida  o`lganlar  xotirasi  uchun  musobaqalashganlarni  odatiy  o`limga 
qurbon qilish  kuzatilgan. Bundan tashqari, Rim imperatorlari  o`z xalqi qonli janglarni  tomosha 
qilib, zavqlanishlari uchun, gladiatorlar jangini uyushtirganlar. Bu o`yinda jangchilarning bittasi 
qurbon bo`lishi kerak bo`lgan. Musobaqalar davrida, an`anaviy o`yinlarda agressiya instinkti va 
insonlar o`limini ratsional tushuntirib berish ham mumkin. Britaniya orollarida sanoat inqilobiga 
qadar ommaviy koptok o`yinlari har doim urush va janjallar bilan o`tgan. Odatda bunday nizolar 
o`yingacha yuzaga kelgan, bu qo`shni qishloqdagilar bilan yoki o`zaro uylangan va uylanmagan 
yigitlar  orasida  yuzaga  kelgan.  SHuningdek,  «Ommaviy  futbol»  o`yinlari  ham  alohida  hodisa 
bo`lib,  o`ziga  xos  urf-odat  sanalgan  va  bu  o`yinni  «dushmanlaridan  o`ch  olish  maqsadida» 
intizorlik bilan kutganlar.  
Xitoy  madaniyatida  odatiy  qayiq  o`yinlari  ham,  irlandiyaliklarning  «xerling» 
o`yinlari  ham  yangi  davrda  oddiy  ko`ngilochar  o`yinlarga  aylanib,  affektiv  razryadkaning 
vositasi sifatida xizmat qiladi.  
Jahon  tajribasiga  ko`ra  agressivlikning  darajasi  odatiy  va  industrial  jamiyatda  vaqt, 
madaniy  distantsiya  bilan  bir-biridan  ajralib  turadi.  Har  bir  madaniyatda  inson  xulq-atvori 
ma`lum bir instinktlar va odatlar bilan motivlashtirilgan bo`ladi, bu jamiyatning tarixiy-madaniy 
rivojlanishi  jarayonida  ishlab  chiqilgandir.  Ba`zi  bir  madaniyatlarda  urushqoqlik  va  agressivlik 
ko`proq qadrlansa, boshqalarida do`stona munosabatlar, tolerantlik ko`proq qadrlanadi.  
Turli  xil  madaniy  guruhlar  va  xalqlarda  sportning  ko`rinishlari  o`zining  agressivlik 
darajasi  bo`yicha  o`ziga  xos  ravishda  qabul  qilinishi  mumkin.  Masalan  o`zbeklardagi  ―uloq‖, 
qozoqlardagi  ―ko`pkar‖,  qirg`izlardagi  ―ko`k  bo`ri‖,  tojiklardagi  ―buzkashi‖  kabi  an`anaviy  ot 
o`yinlari  Markaziy  Osiyo  va  Afg`oniston  xalqlarida  shunchalik  mashhurki,  boshqa  madaniyat 
vakillarida buni ilk bor ko`rganlarida ularda boshqacha tassavur hosil qilgan. Xuddi shuningdek, 
an`anaviy  vallilarning  ―Regbi‖  o`yini  ham  o`zining  agressivligi  bilan  Yevropaliklarni  ―lol 
qoldirishi‖  mumkin.  Ispaniyaliklarning  ―Korrida‖  o`yini  esa  ko`pchilik  angliyaliklarning 
nigohida vahshiy varvarlarning ko`ngilxushligi sifatida qaraladi.  
SHu  bilan  birga  zamonaviy  boks  o`zining  kelib  chiqishi  bo`yicha  Angliyaga  borib 
taqaladi, ko`pchilik ispaniyaliklar tomonidan bu sportning eng vahshiy turi sifatida qabul qilinib, 
ular buni insonlarning qadr – qimmatini pastga urish deb tushunganlar. Ba`zi bir Indoneziyaning 
SHarq  YAkka  kurashi  maktablarida  kurashchilarning  arenadagi  haddan  ortiq  qahr-g`azabi  va 
to`liq  kontakti  ular  madaniyatining  an`anaviy  va  boshlang`ich  falsafasi  sanaladi.  Bu  kabi 
amaliyotlarni  zamonaviy  sport  turlariga  -  ularning  universal  qoidalar  asosida  o`tkazilishi 
ko`pchilik ustozlari tomonidan negativ reaktsiyani paydo qiladi. Ularning fikricha, bu an`anaviy 
uslubning ma`naviy asosini yo`qotadi va an`anaviy madaniyatni dasturlashtirilgan oddiy shouga 
aylantirib qo`yadi. Bu esa ularning mardlik va erk kabi tushunchalariga zid hisoblanadi. 
Agressiv  sport  turlariga  bo`lgan  turlicha  xulq-atvor  streotiplar  bir-biriga  yaqin 
bo`lgan  madaniyatlarda  ham,  shuningdek,  xuddi  shu  madaniyat  atrofida  ham  bo`lishi  mumkin. 
Masalan,  Pomir,  Kavkaz  yoki  Tyan`-SHan,  Ximolay  xalqlarida  yosh  erkaklarning  turli  sport 
o`yinlarida  qatnashishi  har  doim  erkaklarni  o`zini  ko`rsatish  uchun  imkoniyat  bo`lib,  sportdagi 
g`alabalar  esa  g`oliblar  g`ururining  ifodasi  hisoblangan.  Bu  xolat  ularning  jamoada  hurmati  va 
ehtiromini  mustahkamlagan.  Kavkazning  ba`zi  bir  xalqlarida  esa,  sport  o`yinlari  haqiqiy 
musoboqalashuv, jang sifatida qabul qilingan, sport ustalari tinchlik paytida ham, urush davrida 
ham  jamiyatda  birdek  baholangan.  Qadimiy  xettlarning  musoboqalar  bayrami  zahhiya 
(kurashmoq,  engmoq)  deb  atalgan.  Unda  sport  musoboqalaridagi  g`oliblik  sharaflangan  bo`lsa, 
mag`lubiyat esa o`lim sifatida qabul qilingan . 


Amerikalik  antropolog  Devid  Gilmorning  kuzatishlariga  ko`ra,  ba`zi  jamiyatlarda 
erkaklik  idientivligini  ko`rsatishning  bitta  yo`li  bu  musobaqalar  o`yinidir.  Bunda  erkaklar 
o`zlarining  ijtimoiy  mavqelarini  namoyon  etganlar.  Masalan,  Markaziy  Braziliyaning  meinaku 
xindularidagi  qabilalarning  barcha  erkaklari  kun  ora  bo`lib  o`tadigan  kurash  musobaqalarida 
qatnashishga  majbur  bo`lganlar.  Bunda  ―kurash  gilamidagi‖  agressivlik  tabiiy  erkaklarga  xos 
boshlang`ich  xususiyat  sifatida  qabul  qilinib,  qo`rqoqlik  va  lapashanglik  esa  qobiliyatsizlik 
sifatida qaralgan, Bu, o`z navbatida, ijtimoiy ostrakizm sifatida tahdid solgan.  
Bir  vaqtning  o`zida  ba`zi  bir  madaniyatlarda  boshlang`ich  agressivlikni  tarbiyalash 
rivojlantirish  axloqdan  tashqari,  deb  hisoblangan.  Masalan,  Polineziyadagi  taityan,  Markaziy 
Malayziyadagi  semai  xalqlarida  har  qanday  agressivlik  gunoh  sanalib,  bunday  o`yinlar  qat`iy 
ta`qiqlangan.  Xitoy  va  YApon  ―YAkka  kurash‖larida,  shuningdek,  budda  falsafasiga  ko`ra 
agressiya ustidan har doim tinchliksevarlik g`alaba qozongan. Musobaqaning boshlanishi hujum 
mashqlari  kombinatsiyasi  bilan  emas,  balki  o`zini  himoya  qilish  harakatlari  bilan  boshlanadi. 
Buning  asosiy  maqsadi  raqibdan  kelayotgan  zarbalarning  ongli  ravishdagi  aksi  va  aql  bilan 
jahlning qaytarilishidir. 
YUqoridagi  fikrlarni  inobatga  olgan  holda,  yosh  avlodni  ajdodlarimiz  an`analari, 
qadriyatlari va madaniyati asosida tarbiyalashda milliy qadriyatlarimiz va madaniyatimiz alohida 
o`rin  tutadi.  SHu  bois  turli  millat  vakillarining  madaniy  an`analariga  xos  bo`lgan  sport 
o`yinlaridan ibratlilarini rivojlantirishimiz, davom ettirishimiz va barkamol avlodga etkazishimiz 
zarur. 
 

Download 1,82 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   58   59   60   61   62   63   64   65   ...   82




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish