Gistologiya, stitologiya va

Rasm 9.5. Orqa miyaning gistologik tuziiishi
1 - kulrang modda: 
1 .1 - oldingi (ventral) shox;
1.2 - orqa (dorsal) shoxi. 1.3 - yon (lateral) shoxi;
2 - markazi}' kulrang tusig'I 2.1 - markaziy kanal;
3 -o 'rta oraliq yoriq: 4 -o * rta e g a ti
5 - oq modda (trakilar); 5.1 - dorsal ustuncha;
5.2 - lateral ustuncha; 5.3 - ventral ustuncha;
6 - yumshoq m iya pardasi
Dorsal yadro (Klark yadrosi) kuchli shoxlangan dendritlar tutgan 
yirik oraliq ncyronlardan tashkil topgan. Ularning aksonlari o‘sha 
tnmondagi oq moduaning yon ustunchalariga o'tadi va dorsal orqa 
miya-miyacha y o 'li (Fleming) tarkibida miyachaga ko'tariladi.
Oraliq zonada medial oraliq va lateral oraliq yadrolar farqlanadi. 
Medial oraliq yadro ncyronlarining aksonlari o‘sha tomondagi 
ventral orqa miya-miyacha yoMiga qo'shiladi. Yon shoxlarda 
joylashgan lateral oraliq yadro simpatik reflektor Yoyining 
assotsiativ neyronlari guruhidan iborat. Ushbu neyronlaming 
aksonlari somatik harakatlantiruvchi tolalar bilan birgalikda orqa 
miyadan oldingi ildizchalar tarkibida chiqadi va simpatik stvol 
tarmoqlarining oq biriktiruvchi tarmoqlari sifatidan ulardan ajralib 
turadi.
Oldingi shoxlarda orqa miyaning eng katta neyronlari 
joylashgan, ular tanalarining diametri 100-150 mkm bo'lib, yirik
309

---

yadro tutadi. Yon shoxdagi yadrolam ing hujayralari kabi bu 
neyronlar ham ildizcha hujayralar b o ‘lib, ularning aksonlari oldingi 
ildizchalar nerv tolalarining asosiy qism ini tashkil qiladi. Aralash 
orqa m iya nervlari tarkibida ular periferiyaga y o ‘naladi va skelet 
m ushaklarida harakat nerv oxirlarini hosil qiladi. Ushbu yadrolar 
som atom otor 
m arkazlardir. 
Oldingi 
shoxiarda 
harakat 
neyronlarining medial va lateral guruhlari yaqqol farqlanadi. Medial 
guruh hujayralari tana va um urtqa m ushaklari ishini boshqaradi va 
orqa m iyaning butun uzunligi b o ‘ylab yaxshi nvojlangan. Lateral 
guruh b o 'y in ham da bel sohasidagi bo rtm alarda joylashadi va q o ‘l 
ham da 
oyok 
m ushaklarini 
innervatsiya 
qiladi. 
Funksional 
ahamiyatiga ko‘ra m otoneyronlar uch guruhga boMinadi: yirik a- 
m otoneyronlar, 
m ayda 
a-m otoneyronlar va y-inotoncyronlar. 
Bulardan tashqari, oldingi shoxiarda torm ozlovchi va assotsiativ 
hujayralar ham m avjud. Y irik a-m otoneyronlar na faqat oldingi 
shoxlardagi, balki butun orqa m iyadagi eng yir'K neyronlardir. Bu 
oldingi shoxlam i orqa shoxlardan ajratish m um kin boMgan asosiy 
belgilardan biridir. Yirik alfa-m otoneyronlar skelet m ushaklarining 
keskin qisqarishini ta ’m inlaydi, ixtiyoriy va shartsiz-refleklor 
harakatlarda ishtirok etadi. 
M ayda alfa-m otoneyronlar bosh 
m iyaning po'stlo q osti m arkazlaii nazoratida bo'ladi va beixtiyor 
yoki anglab olinm agan 
(shu jum ladan, shart 
li 
reflektor) 
harakatlarni, bundan tashqari m ushaklar tonusini ta'm in laydi.
G am m a-m otoneyronlar 
retikulyar 
form atsiva 
tom onidan 
boshqariladi va n erv-m ushak urchugMari tarkibidagi intrafuzal 
m ush ak to lalarin in g efferent innervatsiyasini am alga oshiradi, 
m ushak tolalarin in g sekin qisqarishida ishtirok etadi.
O ldingi shoxlarning to ‘rtinchi neyronlari llen shou hujayralari 
b o 'lib , ular torm ozlovchi neyronlar hisoblanadi. U lar signallarni 
m otoneyronlardan qabul qiladi va, ushbu signallar haddan ortiq 
b o 'lg a n d a , qaram a-qarshi aloqalar prinsipiga k o 'ra
m oto- 
ney ro n lam i torm ozlaydi.
N iho yat, oldingi shoxiarda, K axalning interst'tsial yadrosi 
tarkib ida assotsiativ hujayralar ham m avjud. U lar orqa m iya tu ­
gunlari ning sezuvchi neyronlaridan signallarni oladi va bir nech- 
ta q o 'sh n i seg m entlarning m otoneyronlariga uzatadi (rasm 9.6).
310

---