Gistologiya, stitologiya va

Rasm 8.11. Sinapslar va sinaptik 
pufakchalar hosil bo 'lishi (sxema)
282

---

ulguradjj Keyingi kelgan impuls ham o‘z navbatida mediatoming 
yangi porsiyasini sinaps bo shlig iga ajralishiga olib keladi va 
h.k. Presinaptik membranaga qo‘shilgan sinaptik pufakcha 
membranasining bir qismi va mediatoming bir qismi endotsitozga 
uchraydi va sinaptik pufakchalaming qajta tiklanishi го у beradi. 
Membrana va ncyromediatorning bir qismi esa retrograd transport 
yordamida perikarionga tushadi va lizosomalar tomonidan 
yemiriladi.
Odatda mediator presinaptik membrananing hamma yeridan 
ham ajralavermaydi. Presinaptik mcmbranada “faol zonalar” deb 
atalgan membrananing qalinlashgan joylari aniqlangan va 
mediatorlar aynan shu yerdan ekzotsitoz yo‘li bilan sinaps 
bo‘shlig“iga tushadi. “ Faol zonalar" postsinaptik membrananing 
retseptorlar guruhlari qarshisida joylashgan. Bu esa mediatoming 
sinaps bo'shlig’ iga diffuziyasini oshiradi va signalm uzatilishini 
tutilib 
qolishini 
kamavtiradi. 
Neyromediatorlar aksonning 
kengaygan oxirida sintezlanadi, lekin sintez uchun zarur boMgan 
fermentlar pcrikarionda sintezlanadi va mediator sintezi uchun 
zarur \omashyo mahsulotlari bilan birga aksonning oxiriga 
transport qilinadi. Sintezlangan neyromediatorlar presinaptik 
qutbdagi sinaptik pufakchalarda io‘planadi va saqlanadi.
Mediator turiga ko’ra quyidagi kimyoviy sinapslar tafovut 
qilinadi:
xolinergik sinapslar - mediator sifatida atsetilxolin ajratiladi;
adrenergik yoki monoaminergik sinapslar - mediator sifatida 
dofamm. noradrenalin. serotonin, norepineftin, ya’ni katexola- 
minlar ajiatiladi;
peptidergik sinapslar - mediator boMib turli peptidlar xizmat 
qiladi.
purinergik sinapslar - mediator rolini ATF va uning mahsu­
lotlari o’ynavdi;
mediator sifatida glyutamai, glitsin, y-amin-moy kislota, 
D-aspartat (NMDA') va boshqa aminokislotalar saqlovchi sinapslar.
Atsetilxolin somatik motoneyronlar (nerv-mushak sinapslari) 
da, parasimpatik nerv sistemasining preganglionar va postgang- 
lionar nerv oxirlarida, markaziy nerv sistemasining ko'pchilik
283

---