Gistologiya, stitologiya va

mikronaychalar, mikrofilamentlar)
tashkil 
etadi.
34

---

BIOLOGIK MEMBRANALAR HAQIDA TUSHUNCHA
Gidrofbh
'JUJU'.
UKi;*-kub'j
Rasm 2.1. Biologik membrananing «suyuqlik-mozaik modeli
0 ‘tgan asrning 50-yillarida olib borilgan elektron-mikroskopik 
tadqiqotlar eritrotsitlar hujayra 
membranalarining 
(plazmo- 
lemmasining) uch qavatli tuzilishga ega ekanligini ko‘rsatdi. 
Osmiy bilan fiksatsiya qilingandan so‘ng membranada ikki (tashqi 
va ichki) qoramtir bo‘yalgan qavatlar mavjudligi, va ular oqishroq 
bo‘yalgan (o ‘rta) qavat bilan bir-biridan ajralib turishi aniqlandi. 
Aynan shunday uch qavatli tuzilishga ega membranalar nafaqat 
plazmolemmada, 
balki 
hujayraning 
boshqa 
tuzilmalarida, 
masalan, membranali organellalarda, yadro qobig‘ida ham topildi. 
Demak, 
"elementar biologik membrana"
deb atalmish uch 
qavatli tuzilishga ega boMgan membranalar hujayraning universal 
tuzilmalari hisoblanadi. Hujayraning barcha membranali tuzilma- 
lari, shu jum ladan plazmolemma ham, tuzilish jihatdan bir-biriga 
tubdan o ‘xshashdir. Membranalarda elektron mikroskop ostida 
ko‘rinadigan uch qavat fiksatsiya uchun ishlatilgan osmiyning 
metall shaklida ikki qavatli lipidlarning gidrofil guruhlari 
joylashgan qismiga cho‘kishi natijasida paydo boMadi deb 
hisoblanadi. Biroq, bunday aniq ifodalangan uch qavat faqatgina 
fiksatsiya qilingan, y a’ni, oMik biologik membranalar uchun 
xarakterlidir. Tirik biologik membranalar esa, ularda juda ko‘p
35

---

turdagi jarayonlar kechishi tufayli ancha murakkab tuzilishga 
egadir. Hozirgi paytda biologik membranalar tuzilishining eng 
keng tarqalgan modeli b o iib G.Nikolson va S.Singer tomonidan 
taklif etilgan "suyuqlik-m ozaika" modeli hisoblanadi. Bu 
modelga ko‘ra, biologik membrana oqsil, lipidlar va ularga 
biriktirilgan karbonsuv zanjirlar mozaik tartibda joylashgan suyuq 
dinamik sistema hisoblanadi. Har bir membrananing asosini ikki 
qavat hosil qiluvchi lipidlar (bilipid qavatlar yoki lipidlar 
qo‘shqavati) va ular orasida joylashgan oqsillar (