Gistologiya, stitologiya va

integral y o k i transmembran, yarim integral
va periferik
oqsillar ajratiladi. Integral oqsillar odatda bilipid 
qavatlarga mustahkam yopishgan bo‘lib, periferik oqsillar esa
38

---

membrana yuzasi bilan sustroq boylangan boMadi. Oqsillarning 
ba’zilari bilipid qavatlarni to ‘la qamrab olgan bo‘lishi mumkin 
(transmembran oqsillar), boshqalari esa yo tashqi, yoki ichki lipid 
qavatlarda joylashadi (yarim integral oqsillar). Integral oqsillar 
o ‘zlarining lipofil qismlari bilan bilipid qavatga botib kiradi, 
ularning tashqi gidrofil oxirlari esa glikokaliks karbonsuvlari va 
periferik oqsillar bilan bog‘lanadi. Barcha oqsil molekulalari 
membranada mozaika shaklida joylashgan bo‘lib, sitoskelet ele- 
mentlari yordamida membrana bo‘ylab engil ko‘chib yurishi 
mumkin. Periferik oqsillar (fibrillyar va globulyar) membrananing 
yo tashqi, yoxud ichki yuzasida joylashadi va integral oqsillar 
bilan nokovalent bog‘langan boMadi. Tashqi yuzada joylashgan 
periferik oqsillarga retseptor va adgeziv oqsillar, ichki yuzadagi- 
lariga esa sitoskelet bilan bogMangan oqsillar misol boMadi.
Karbonsuvlar odatda membranada sof holda uchramaydi, ular 
lipidlar (glikolipidlar) va oqsillar (glikoproteinlar) bilan birikkan 
holda joylashadi. Glikolipidlar va glikoproteinlar bilan kovalent 
yopishgan oligosaxarid zanjirlari plazmolemmaning faqat tashqi 
yuzasida boMadi va 
glikokaliks
hosil qilishda ishtirok etadi. Shu 
bilan plazmolemma hujayraning boshqa membranalaridan tubdan 
farq qiiadi.
Tirik organizmning oMa muhim xususiyatlaridan biri uning 
genetik (irsiy) jihatdan 
individualligidir. 
Plazmolemmaning 
tarkibida bir organizm hujayralarining boshqa organizmdan 
genetik farqlanishini ta ’minlovchi (faqat monozigot egizaklargina 
bundan mustasno)