Gistologiya, stitologiya va

Rasm
У. / 2. 5о.?Л m//jw 
parda!a A (sxematik ко 'rinishij.
N e rv s is te m a s in in g y o s h g a q a r a b o 'z g a r i s h l a r i
M arkaziy 
nerv 
sistem asida 
ilk postnatal 
ontogenezda 
kuzatilad igan o 'zg arish lar uning etilishi bilan bogMiq. Yangi tu- 
g ’ilgan chaqaloqlarda p o ‘stloa neyronlari uchun yadro-sito- 
plazm a nisbatm m g yuqori boMishi xosdir. Yosh o 'tg an sari 
sitoplazm a hajm ining oshishi hisobiga neyronlarning o'lcham lari 
k attalashad'. Bunda (d a s tla K 3 oy chida) И va IV qavatlarning 
piram idasim on neyronlarining o'lch am lari ^juda lez oshadi. 
Donacha hujayralar va IV qavatning kichik piram ida lari kattaligi 
ju d a sekin oshadi. Sinaptik birikishlar soni ko‘payadi.
Hosh miya katta yarim sharlar p o 'stlo g ining yoshga bog'liq 
o'zgarishlari. Odam ontogezi m obaynida katta yarim sharlar 
p o 'stlo g 'in in g rivojlanish jaray o nid a uning asosiy elem entlari 
bo‘lgan neyronlar va neyrogliya hujayralari ham da qon tom irlari- 
ning tarqalishi va tuzilishida o ‘zgarish!ar kuzatiladi. T ug'ilish 
paytini o ‘zida kalta yarim sharlar p o 'stlo g ining neyrogliya-qon 
tom irlar ansam bllari yuzaga keladi. Lekin ko'pchilik neyronlar 
nuaniq shaklda, o'sim talari yaxshi rivojlanm agan va o'Icham lari 
kichik boMadi. N eyronlarning to ‘plam lari, ayniqsa “uyasim on” 
guruhchalari, lokal tolaiar toVlari o ‘ta kuchsiz rivojlangan. Glial 
hujayralar jud a mayda. Pial qon tomirlari ingichka, kapillyarlar
337

---

to ‘ri kam va p o ‘stloqning b arch a qavatlarida b ir xil zichlikda 
boMadi.
1-yoshda piram idasim on va yuld u zsim o n neyronlar shakli- 
ning tiplarga ajralishi, u larn in g k attalash u v i, dendrit va akso nlar 
shoxlanishini, ansam bllar ichi vertikal aloq alarn ing rivojlanishi 
kuzatiladi. 3 yoshga kelib ansam bllarda neyronlarning “ uyasi- 
m on” guruhchalari, a n c h a ra v sh a n sh akllangan vertikal den dritlar 
tutam lari va radial to la la r tutam lari aniqlanadi. A ksonlarining 
kollaterallari vertikal y o ‘nalishda tarqalgan urchuqsim on yu ld u z­
sim on neyron lar soni k o ‘payadi.
5 -6 yoshlarda neyronlarning funksional ixtisoslanishini aks 
ettiruvchi ularning p olim orfizm i kuchayadi: piram idasim on 
neyronlar yon va bazal dendritlarining b o ‘yiga o ‘sishi va ham da 
ularning apikal den dritlarining yon term inallarini rivojlanishi 
hisobiga ansam bllai ichi gorizontal alo q alar sistem asi m urakkab- 
lashadi. 9 yoshlarga kelib h u jay ralar guruhchalari kattalashadi. 
kalta aksonli neyronlarning tuzilishi m urakkablashadi va p o ‘st- 
loqning turli sohalari ansam bllarida aniq shakllangan vertikal 
ustunchalam i hosil qiluvchi in terneyronlarning ham m a turlari- 
ning akson kollaterallari to ‘ri kengayadi. 12-14 yoshlarda 
ansam bllarda piram idasim on neyronlarning ixtisoslashgan shakl- 
lari yaqqol k o r in a boshlaydi, interneyronlarning barcha turlari 
o ‘z d ifferentsiyasining eng y u q o n darajasiga etadi!» ham m a 
an sam b llard a tolalarn in g nisbiy hajm i hujayra elem en llarin ing
n isb iy h ajm idan ancha yuqori boMadi; po ‘stloq ichidagi arteriya- 
la m in g diam etri va devorining qalinligi ancha ortadi. 18 yo sh­
larg a k elib p o ‘stloqning ansam bl tuzilishi o ‘z arxitektonikasining 
asosiy k o ‘rsatkichlari b o 'y ic h a katta yoshli odam lar darajasiga 
etadi. K atta yoshli odam larda chaqaloqlarga qaraganda p o 's t- 
lo q n in g hajm birligidagi ney ro n lar soni kam ayadi. K am ayish 
q ism an ney ro n larn in g bir qism ini oMishi h isobiga, am m o asosan 
n e rv tolalari v a n ey rogliyaning o ‘sib ketishi hisobiga p o 'stlo q n i 
q alin lig in i ortishi va n eyronlarning m exanik “surilishi” hisobiga 
boMadi. C h aq alo q larn in g o ‘rta peshona burm asi (harakatlan- 
tiru v c h i 
zo n a ) 
neyro n lari 
sitoplazm asida 
bazofil 
m odda 
b o ‘lm ay di; 3 - 6 o y lik bolalarda neyronlarda bazofil m odda
338

---

m iqdori 
oshadi, 
ikki 
yoshda 
esa 
xuddi 
katta 
yoshli 
odam lard agidek b o 'lib qoladi. P o ‘stloqning b a’zi sohalarida 
(o 'rta va pastki peshona burm alari, o ‘rta va pastki chakka burma- 
lari va boshqalar) aksonlar atrofida m ielin pardani shakllanishi 
bola tug ‘ilgandan so ‘ng ro 'y beradi.
K eksa yoshlarda m arkazij nerv sistem asida sodir boMadigan 
o ‘zgarishlar, avvalo, m iya qon tom irlarining sklerotik o ‘zga- 
rishlari bilan b o g 'liq . K eksalarda yum shoq va to ‘rsim on miya 
pardalari qalinlashadi. U larda oxaklanish nuqtalari paydo bo'la- 
di. Katta yarim shariari, eng avvalo peshona va ensa boMaklari, 
p o ‘stlo g 4 n in g atrofiyasi k u zau 'ad i. P o ‘stloqning hajm birligidagi 
neyronlar soni. asosan huiayralarning o 'lim i hisobiga, kamayadi. 
N eyronlarning o'lch am lari kichrayadi, qism an bazofil moddani 
y o 'q o tad i. ularning chegaralari notckis b o 'lib qoladi. Birinchi 
navbatda. p o 'stlo qning harakatlantiruvchi zonasi V qavatining 
piram idasim on neyronlari va m iyachaning noksim on hujayralari 
o 'z g a ra d i. 
Nerv 
sistem asining 
turli 
bo'lim lari 
neyronlari 
sito p la/m asid a lipofussin donachalari to 'p lan ad i.