Gistologiya, stitologiya va

3. A ssotsiativ n eyron lar 
yoki D og eln ing
111 
tip ne>ron- 
larining aksonlari q o 'sh n i g angliyalarga boradi va ularning 
neyronlarini dend ritlarid a sin apslar hosil qilib tugaydi. C ham asi, 
ular tugunning sezuvchi neyronlaridan signallarni qabul qiladi va 
ularni q o ‘shni intram ural tu g un larn in g effektor neym n larig a 
uzatadi. N atijada m urakkabroq (uch neyronli va h.k.). lekin 
a w a lg id e k m ahalliy reflekto r Y oylari hosil b o ‘ladi.
Shunday qilib, intramural nerv tugunlari ikki xil vaziiani baja- 
radi: ularning neyronlari ham m arkaziy, ham da periferik reflektor 
Yoylarini hosil bo'lishida qatnashadi. Shu bilan birga, 
k o ' p c h i l i k
periferik reflektor Yoylari (effektor neyronlarning qaorga tegishli 
bo'lishiga m uvofiq) parasim patik effekt chaqiradi.
M eda-ichak yoM larining intram ural tizim i (enteral sistem a) 
o ‘zig a xos x ususiyatlari bilan ajralib turadi. H azm nayining 
devorida nerv tolalari bilan bogMangan nerv hujayralarini tutuv- 
chi uch xil: shilliq osti, m ushaklararo va seroz osti intram ural 
nerv chigallari uchraydi. Eng yirik nerv chigali - m ushaklararo 
chigal - b o 'y la m a va aylana m ushak qavatlari o ‘rtasida jo y la sh a ­
di. Elektron m ikroskop va gistoxim ik usullar yordam ida m ushak­
lararo nerv chigalida ichakning harakat faolligini q o 'z g 'a tu v c h i 
xolinergik neyronlar va adrenergik ham da purinergik neyron- 
lardan iborat torm ozlovchi neyronlar aniqlangan.
T uzilishiga k o ‘ra purinergik neyronlar perikarionida va 
o csim talarida 
y irik 
(8 0 -1 2 0
nm 
kattalikda) 
elektron-zich
334

---

donachalar boMishi b ilan a jra lib turad i. Intram ural vegetativ 
gangliy alar tark ib id a q a to r g o rm o n la r (vazointestinal peptid, R 
m odda, so m ato statin i b o sh q a) ajratu v ch i peptidergik neyronlar 
bo ‘ladi. U shbu n e y ro n la r nerv va endokrin v azifalam i bajaradi 
ham da turli a ’zo larn in g endokrin apparati funksional faoliyatini 
m odullashtiradi, deb h iso b lan ad i. Intram ural chigallar neyron- 
larining p o stg an g lio n ar tolalari m ushak to ‘qim asida term inal 
chigallar hosil qiladi, ularning ingichka stvollari aksonlam ing bir 
nechta v arik oz-k engay m alarin i tutadi. V arikoz kengaym alam ing 
diam etri 0 ,5 -2 m km b o ‘lib, ularda sinaps pufakchalari va 
m itoxo nd riyalar boMadi. V arik o zlar orasidagi 0 ,1 -0 ,5 mkm 
kenglikdagi so h alar in ikronaychalar va neyrofilam entlar bilan 
to 'lg a n . X olinergik m ionevral sinapslarda m ayda oqish, 3 0 -6 0
nm kattalikdagi sinaps pufakchalari. adrenergik sinapslarda esa, 
5 0 -6 0 nm kattalikdagi m ayda g ranulyar sinaps pufakchalari 
boMadi.
Ham sim patik, ham parasim patik vegetativ nerv tugunlarida 
m ediator sifatida atsetilxolin xizmat qiladi. Uning yordam ida 
q o 'z g 'a lish preganglionar loladan effektor (ishchi) a ’zoga uzatila- 
di. Postganglionar tolalarning oxirida esa m ediatorial- turlicha: 
parasim patik sistem a uchun yana o ‘sha atsetilxolin, sim patik 
sistem a uchun esa - noradrenalin.