Gistologiya, stitologiya va

markaziy nerv sistemasining kulrang moddasi, qirg‘oq vualidan 
esa oq moddasi rivojlanadi. Oldingi ustunlarning neyroblastlaridan 
orqa miya oldingi shoxlarining harakatlantiruvchi neyronlari 
differensiai iashadi. Ularning aksonlari orqa miyadan chiqadi va 
uning oldingi iidizlarini hosil qiladi. Orqa ustunlar va oraliq 
zonada oraliq (assotsiativ) neyronlarning turli yadrolari rivoj­
lanadi. Ularning aksonlari orqa miyaning oq moddasiga o ‘tadi va 
turli o ‘tkazuvchi yo‘llarning tarkibiga qo‘shiladi. Orqa miyaning 
orqa shoxlariga orqa miya tugunlari sezuvchi neyronlarining 
neyritlari orqa ildizchalar shaklida kiradi.
Nerv nayi bosh (kranial) va dum (kaudal) teshiklarga ega.
Embrion taraqqiyotining to‘rtinchi haftasining oxiriga borib, oldin 
kaudal ney-roporalar, so‘ng asta-sekin nerv nayining bosh 
tomonidagi teshik — kranial neyropora bekilib ketadi. Nerv 
nayining bosh tomonida qopsimon kengayma mavjud bo‘lib, bu 
tuzilma birlamchi miya kurtagi hisoblanadi. Nerv nayining shu 
qismida uchta birlamchi miya pufaklari: 
prosencephslon-
oldingi, 
mesencephalon-
o ‘rta, 
rhombencephalon-
orqa miya pufagi 
ro‘yobga chiqadi. Bu pufaklar bosh miyaning kurtagi hisoblanadi. 
Qeyingi jarayon, ya’ni to‘rtinchi hafta davomida oldingi va orqa
301

---

m iya pufaklarining har biri bir-biridan ajralib ketm agan 2 ta 
pufakchaga b o ‘linadi. Shunday qilib 5 ta m iya pufaklari hosil 
boMadi. N erv nayi ning qolgan qism idan esa orqa miya kurtaklari 
taraqqiy etadi. MaMumki nerv nayi dastavval bir qavat h u jay ra­
lardan iborat. S o 'ng ra, hujayra lam ing tez boMinishi natijasida nay 
devori k o ‘p qavatli huiayralarga ega boMadi.
Orqa m iyaning taraqqiyoti bilan bir vaqtda orqa m iya va 
periferik nerv tugunlari ham rivojlana boshlaydi. U lar uchun 
boshlangMch m aterial boMib ganglioz plastinkaning nevroblastlar 
va glioblastlarga differensial lashadigan hujayra elem entiari 
hisoblanadi, ulardan orqa m iya tugunlari ning neyronlari va 
m antiya gliotsitlari hosil boMadi. G anglioz plastinka Inijayralari- 
ning bir qismi periferiyaga, vegetativ nerv tugunlari va xrom affin 
to ‘qim a joylashadigan sohalarga k o 'c h ib o 'tad i.
• Em brional taraqqiyotning 2-oyida nerv kurtagi ektoderm asidan 
yum shoq va to ‘r yoki o 'rg im ch ak inisimon m iya pardalari hamda 
m arkaziy nerv sistem asi kurtagini o rab turgan m ezcnxim adan 
qatuq m iya pardasi taraqqiy etadi (rasm 9.1 j .
R a s m 9.1. N erv sistem asi taraqqiyoti
I. N erv plastinkasining hosil boMishi.
II. N erv tarnovi va bolishlari hosil boMishi.
III. N erv nayi va qirralarinig hosil boMishi
IV. O rqa m iya shakllanishi
1-nerv tarnovi
2-nerv bolishi
3-teri ektoderm asi
302

---