Gigiyena fani boyicha oquv uslubiy majmua

Jismoniy rivojlanishni baholash uchun antropometrik ko‘rsatkichlar aniqlanadi,

-
bunga:


o‘lchov ko‘rsatkichlariga qarab (samotometrik) baholash (vazni, bo‘y uzunligi, ko‘krak qafasining kengligi, va h.k)

-fiziologik ko‘rsatkichlariga qarab (fiziometrik) baholash (o‘pkaning hayotiy sig‘imi, qo‘l va bel mushaklarining kuchi, yurak, qon, tomir ko‘rsatkichlari va h.k)

-tashqi ko‘rinishga qarab (somatoskopik) baholash (organizmning tashqi ko‘rinishini belgilovchi umurtqa pog‘onasining rivojlanishi, yog‘ qatlamining miqdori, tovonning ko‘rinishi, jinsiy rivojlanish belgilari va boshqalar) kiradi.

a) bo‘y uzunligi (turgan holda) organizmning plastik jarayonini ifodalovchi ko‘rsatkich hisoblanadi.

Bo‘y zunligi yog‘ochdan yasalgan bo‘y o‘lchagich yoki metaldan yasalgan antropometr yordamida aniqlanadi.

b ) ko‘krak qafasining aylanasini aniqlash. Olinadigan ma’lumotlar jismoniy rivojlanishning asosiy ko‘rsatkichlaridan hisoblanadi. Bu ko‘rsatkichlar tananing hajmi, ko‘krak va elka mushaklari xamda ko‘krak qafasidagi a’zolar faoliyatini ifodalaydi.

Ko‘krak qafasining aylanasi deyarli tinch holatda, chuqur havo olganda hamda chuqur havo chiqarganda o‘lchanadi. Orqa tomondan quyilgan metrli tasma tagida kurak burchaklari bilinib turishi, old tomondan esa ko‘krak qafasining o‘rta qismida bo‘lishi kerak. O‘lchash uchun qo‘llar tushiriladi, bunda tasma orqa tomondan kurak tagiga surilib tushadi. Tasmani shunday o‘rnatish kerakki, u osilib turmasligi, nafas olish va chiqarishga halaqit bermasligi zarur. To‘g‘ri o‘lchash uchun

bolaning bir tekisda nafas olishi kutiladi, so‘ng chuqur nafas olganda, chiqarganda, tinch holatda alohida-alohida har biridan 3-4 marta o‘lchab, o‘rtacha arifmetik ko‘rsatkich aniqlanadi. Chuqur nafas chiqarilgandagi ko‘rsatkichning farqi ko‘krak qafasining ekskursiyasi hisoblanadi.

Ko‘krak qafasining tinch holdagi ko‘rsatkichi chuqur nafas chiqargandagiga nisbatan 1-2 sm ko‘p, chuqur nafas olgandagi ko‘rsatkichga nisbatan esa deyarli shuncha kamdir. Shunga ko‘ra to‘g‘ri ma’lumot olish mumkin.

v) og‘irligini aniqlash. Tana vazni organizm a’zo va to‘qimalarining jumladan, suyak- mushaklar, yog‘ to‘qimalari hamda ichki a’zolar rivojalanishiga bog‘liq.

Tana vaznini aniqlashda tibbiy tarozilardan foydalinladi. Kichik yoshdagi bolalar maxsus tarozilarda tortiladi. Tarozida ishlashdan oldin maxsus tarozilarda tortiladi. Tarozida ishlashdan oldin uning qanchalik to‘g‘ri ekanligini aniqlash uchun maxsus o‘lchov toshlari bilan tekislab olish tavsiya etiladi

1. 
   o‘pkaning hayotiy sig‘imini aniqlash orqali uni qancha miqdorda havoni qabul qila olishi hamda nafas nafas olishda ishtirok etadigan mushaklarning rivojlanganligini bilish mumkin.
   

O‘pkaning hayotiy sig‘imi kattalarda suvli, kichik bolalarda esa havoli siprosetrlarda aniklanadi.

2. 
   qo‘l mushaklarining kuchini aniqlash. Bu ko‘rsatkich qo‘l mushaklarining rivojlaniganidan dalolat beradi. Ko‘rsatkichlar qo‘l dinamometrii yordamida aniqlanadi. Tekshirish uchun tekshiriluvchi tomonidan dinamometr to‘la panja bilan ushlanadi, qo‘l gorizontal holatda olingan yoki yonga uzatilgan holda qattiq qisiladi, qushimcha harakatga ruxsat etilmaydi. Tekshirish alohida chap va o‘ng qo‘llarda o‘tkaziladi.
   

v) bel mushaklarining kuchini aniqlash. Buning uchun bel dinomometrini oyoq bilan bosib turgan holda ustki qismidan qo‘l bilan tortiladi. Bunda dinamometrning ushlaydigan qismi tizza balandligida bo‘lishi kerak. Bo‘yga to‘g‘irlash uchun asbobga mo‘ljallangan zanjirlardan foydalanish mumkin.

T ayanch va harakat apparatlarining holati. Suyakning rivojlanishi uning ko‘rinishiga qarab 3 xil baholanadi. 1-ingichka yoki «tor» suyak, bunday bolalarda ko‘krak qafasi va elkasi tor, barmoqlari va tovoni kichkina bo‘ladi, 3 keng yoki qo‘pol ko‘rinishli, bunday bolalarning elkasi keng, barmoqlari va tovoni katta; 2-1 va 3-ning o‘rtacha ko‘rinishi darajasida.

B
eng salbiy omillardan hisoblanadi.