Gidrotexnika

D uker kirish va chiqish qism larining konstruksiyalari:
1
— sp itsa la r; 
2 —
s h a n d o r la r u c h u n p a z ; 
3
— p a n ja ra ; 
4 —
z a tv o r; 
5
— c h u q u r
jo y la s h g a n z a tv o r; 
6
— te z o q a r; 7 — d u k e r.
142

---

Arkali konstruksiyali a k v e d u k la r j u d a to r va c h u q u r m u s ta h k a m qoya 
asosli jo y la rd a quriladi. B u n d a nov a rk a n in g ustida jo ylashtiriladi (2.5 5 -0
rasm ). K an al bilan kanal kesishgan jo y la rd a va u n c h a c h u q u r b o 'lm a g a n
p astliklar ustidan y u m s h o q gruntli z a m in la rd a h a m arkali konstruksiyali 
akveduklardan foydalaniladi (2.55-6 rasm). A rkali-osmali, arkali akveduklarni 
d ary o va k e m a o 'tk a z u v c h i kanallar ustidan o 't k a z ish m aq sad g a m uvofiqdir 
(2 .5 5 -d
rasm ). Balkali va ram ali konstruksiyali a k v e d u k la r j u d a keng va 
c h u q u r pastlik lard an o 't i s h d a ishlatiladi ( 2 . 5 5 - e , / r a s m ) .
l j
L
j l j l
J
i
d)
2.55-rasm.
A k veduk tu rla ri:
a —
q o y a asosli a rk a li; 
b —
y u m s h o q g ru n tla rd a g i a rk a li; 
d —
a rk a li o sm a li; 
e —
c h u q u r p a s tlik la rd a n o 'tu v c h i ra m a li.
A kveduklar va kanal uchastkalarining unga tutash joylaridagi uzunligi, 
kanal tubi kengligining besh barobariga teng qilib olinadi, ular to 'g 'ri chiziq 
b o 'y ic h a joylashtiriladi. Agar jo y n in g topografik sharoitiga k o 'ra , akvedukni 
to 'g 'r i chiziq b o 'y ic h a joylashtirib b o 'lm a s a , u n d a uni p la n d a egri chiziq 
bo'y icha joylashtiriladi. Akveduk oraliq qurilmalarining eng pastki qismi kanal, 
daryodagi m aksim al suv sathi yuzidan 0,5 m balandlikda o'rnatilishi kerak.
A k v ed u k lar kirish, nov va chiqish q ism la rid a n ib orat (2 .5 6 -rasm ).
Kanal bilan a kveduk novi kirish va chiqishdagi tutashtiruvchi uchastkalar 
y o r d a m id a birlashtiriladi. U la r konstruksiyasi jih a tid a n ken g ay ad ig an d evor 
k o 'rin is h id a b o 'la d i. Kirish q ism in in g b o s h id a va chiqish q is m in in g oxirida 
k a n a ld a n pastlikka t o m o n suv singib ketmasligi u c h u n tish yoki sh p u n tli 
dev o r o 'm a tila d i, in shootning chiqish qism ining kanal bilan tutashgan joyida 
tosh terib m u s ta h k a m la n a d i.
N o v k o 'n d a l a n g kesimi t o 'g 'r i b u rc h a k li, trapetsiya, parab o lik va yarim 
doiraviy b o 'lis h i m u m k in . N o v balandligi gidravlik hisoblash yo'li bilan 
a n iq la n a d i. Y o n d ev o rlar qalinligi 0 ,2 —0,3 m c h a m a s id a q ab u l qilinadi.