M ahalliy s h a ro itla rd a n kelib c h iq q a n h o ld a va d u k e r d a n o ‘tad ig an suv
sarfig a k o ‘ra , y u q o r i d a k e ltirilg a n ta rk ib iy q is m d a g i k o n s t r u k t i v e le -
m en tlarin in g b a ’zi birlari bo'lm asligi m u m k in . M asalan, bir ko'zli d ukerlarda
z a tv o r b o 'lm a y d i, u n c h a suv sarfi katta b o 'l m a g a n kanal d u k e rid a ankerli
t a y a n c h la r o 'rn a tilm a y d i.
K a n a ln in g suv sarfiga k o 'r a , d u k e rla r bir ko'z li yoki k o 'p k o 'zli bo'lishi
m u m k in . K o 'p ko'z li d u k e rla r uzluksiz ishlaydigan kanallarda h a m quriladi.
C h u n k i d u k erlar k o 'p ko'z li b o 'lg a n id a , ularni t a ’mirlashga im k o n tug'iladi.
G id ro m e lio ra tiv tizim lardagi d u k e r q urilishida doiraviy va t o 'g 'r i b u rc h a k li
kesim li q u vurlar ishlatiladi.
D u k e r l a r h a r q a n d a y hiso b iy suv sarfini o 't k a z is h i m u m k i n ,
lekin
u la r n in g k o 'n d a l a n g kesim y u zalari k a tta suv m i q d o r la r id a c h e g a r a la n ib
q o la d i. S h u n in g u c h u n b u n d a y k a tta suv m iq d o r in i o 't k a z i s h u c h u n k o 'p
k o 'z l i d u k e r l a r q a b u l q i lin a d i. D u k e r d a g i te z lik 1,5—4 m / s a t r o f i d a
t a y i n l a n a d i . Bu y e r d a p a s tk i c h e g a r a d u k e r q u v u r i n i n g l o y q a b o 'l i b
q o lm a s lik a so sid a va s h u b ila n birga b u tezlik k a n a ld a g i te z lik d a n kichik
b o 'l m a s l i g i k e ra k . T e z l i k n i n g y u q o r i c h e g a r a s i d u k e r d a g i b o s i m n i n g
y o 'q o lis h i bilan b o g 'liq d ir. D u k e rd a g i te z lik n in g ortishi
q u v u m i n g kesim
y u z in i k a m a y tiris h g a va bu o 'z n a v b a tid a h a r a k a tla rn i k a m a y tiris h g a olib
keladi. L ekin b o s im y o 'q o lis h i te z lik n in g k v ad ratig a t o 'g ' r i p ro p o r s io n a l
ra v is h d a o rtib b o ra d i. N a t i j a d a , d u k e r d a n keyingi k a n a ln i c h u q u r q a z il-
m a d a lo y ih alash g a t o 'g ' r i keladi.
Y ig 'm a konstruksiyali d u k e rla r u c h u n
zatv o rla r tay y o rlan ib , u larn in g
d ia m e tri 1,5 m d a n o rtm a y d i. Suv sarfining ortishi bilan q u v u rla r m o n o lit
q u y i l i b , t o ' g ' r i b u r c h a k l i k e s im li q u v u r l a r q a b u l q i l i n a d i . M o n o l i t
konstruksiyali q u v u rla r uzunligi b o 'y i c h a defo rm atsiy a c h o k la ri o 'm a t i l a d i ,
u la r t e m i r - b e t o n k o n stru k siy a la rd a h a r 3 0 —35 m d a n keyin va m etall
q u v u rlard a esa b u h a r 50 m d a n s o 'n g o 'm a t i l a d i .
Bu c h o k la r elastik va
o 'z i d a n suv o 'tk a z m a y d ig a n xususiyatga ega b o 'lis h i shart.
D u k e rla rn in g kirish va chiqish qism larida kallaklar o 'm a tila d i, u la r o 'tis h
elem entlari b o 'lib , q u vurlar bilan tutashtirish vazifasini bajaradi. K o 'p ko'zli
duk erlard a h a m m a q u vurlar u c h u n q olgan e le m e n tla r u m u m iy loyihalanadi.
Q u v u r qaysi m a te ria ld a n tay y o rla n ish id a n q a t ’iy n a z a r, kirish va chiqish
kallaklari b e to n va t e m i r - b e t o n d a n b a rp o etiladi.
D ukerlarning kirish va chiqish qismlari gidravlik nuqtayi n az a rd a n h a m m a
vaqt k o 'm ilg a n vodoslivlar sifatida ishlashi z a m r. Aks h o ld a shu q ism la rd a
gidravlik sakrash y u z beradi va u n in g t a ’sirida c h o k larg a z a ra r yetadi.
Kirish
va c h iq ish q ism larin in g konstruksiyasi 2 .5 4 -ra s m d a keltirilgan.
D u k e r q u v u rin in g yuqori qirrasi m in im a l suv s a th id a n A/z m iq d o rid a
p a std a jo y la sh g a n b o 'lis h i sh a rt. Doiraviy q u v u rlard a b u q iy m a t 0 , 6 / ) ga
te n g bo'lishi lozim , b u n d a ,
D
— d u k e r q u v u rin in g diam etri.
G id ro m e lio ra tiv k an allar suv sarfi 10 m 3/ s d a n 30 m 3/ s g a c h a b o 'lg a n d a ,
y ig 'm a t e m ir - b e to n li n a m u n a v iy asosdagi d u k e rla r ishlatiladi.
141
2 . 5 . 3 . A kv ed u k lar, u la rn in g q o ‘llanishi
va k o n s tru k tiv x u s u s iy a tla ri
Past relyefli jo y la rd a n , pastlikdagi tabiiy (soylar, jarliklar, dary o lar) yoki
s u n ’iy (kanallar, yoMlar) t o ‘siqlardan nov yoki quvurli k o ‘prik k o ‘rinishidagi
suv o ‘tkazu v ch i
in sh o o tla r
a k v e d u k la r
d eb ataladi.
A k v e d u k la r t e m i r - b e t o n , y o g ‘o c h va m e t a l l d a n q u r i l a d i . Y o g 'o c h
a k v e d u k la rn in g ishlash m u d d a ti qisqa boMganligi u c h u n u la r faqat past
sinfli yoki vaqtinchalik in s h o o tla rd a ishlatiladi.
T o ‘siqlarning xilma-xilligi ak v ed u k larn in g bir q a n c h a tu rla rid a n foyda-
lanishni taq o zo etadi. 2 .55-rasm da a m ald a foydalanilayotgan akveduklarning
b ir n e c h a turi k o ‘rsatilgan.
2.54-rasm.
Download
Do'stlaringiz bilan baham: 
