Gidrotexnika

K imyoviy su ffoziyani bartaraf ctish tadbirlari sxem alari:
a
— p o n u r va d re n a j in s h o o t o ld id a ; 
b —
y o tiq s e m e n tli t o 's iq p a rd a ; 
d
— e rim a y d ig a n jin s la rg a c h a y e tk a z ilg a n s e m e n tli t o ‘siq p a rd a .
Filtratsiya o q im i yuqori bosim li t o ‘g ‘o n la r z a m in la ri va q irg ‘o q la r bilan 
birlashgan joylardagi q o y a n in g z o ‘riqish h o la tin i y o m o n la s h tira d i, qoyani 
bloklarga boMinib ketishiga sabab boMadi. Z a m in i qoyatoshli b o ‘lgan suv 
o m b o rla ri q irg ‘oqlari va qiya b o ‘lgan yon b a g ‘irlar yoriqlaridagi suvning 
g idrostatik bosim i ularni o ‘pirilib tushishiga olib keladi.
1 . 3 . 1 0 . Zam inni f i l tr a ts i y a d a n h im o y a la s h
Qoyali z a m in la r xossalarini yaxshilash u c h u n s e m e n tli t o ‘siq p a rd a la r
va c h u q u r b u rg ‘i q u d u q k o ‘rinishidagi vertikal d re n a jla r o ‘rnatiladi. T o ‘siq 
p a rd a la r q u ris h d a s e m e n t va loyli q u r ilm a , su y u q sh ish a h a m d a b itu m la r
ishlatiladi.
S e m e n tli t o ‘siq p a rd a la r in sh o o t z a m in ig a t a ’sir e tu v c h i filtratsiyaga 
qarshi bosim ni va filtratsiya sarfini kamaytirish, kimyoviy suffoziya natijasida 
e rig a n ji n s l a r n i y u v ilis h d a n va y o r iq la r d a n m a y d a z a r r a l a r n i n g c h iq ib
k e t i s h i d a n sa q la y d i. U l a r q o y a li z a m i n d a suv o ‘t k a z m a y d i g a n d e v o r
hiso b lan ib , t o ‘g ‘o n n in g bosim li qirrasiga y aq in jo y id a ( b a ’z a n qisqa p o n u r
o ld id a ) yoki g ru n tli t o ‘g ‘o n yadrosi ta g in in g m a r k a z id a jo y lash tirilad i. 
S e m e n tli t o ‘siq p a rd a la r, a so sa n , q o y a to sh g a b u r g ‘ilan g an q u d u q q a s e m e n t 
q o rish m asin i bosim t a ’sirida y u borish natijasida hosil b o ‘ladi.
T o ‘siq p a rd a la r suv o ‘tk a z m a y d ig a n qoyaga o ‘yib o ‘rnatiladi yoki osilib 
tu ru v c h i t o 's i q k o ‘rinishida boMadi va u chuqurligi b o sim h a m d a jin slarn in g
suv s h i m u v c h a n l i g i g a b o g ‘liq h o l d a q u y id a g i k o ‘r s a t k i c h l a r b o ‘y i c h a
an iq la n a d i: 
H <
25 m boMganda, sarf 0,05 / /m in ; 25 < 7V< 75 m boMganda 
s a r f 0,01 / / m i n . O d a td a , osilib tu ru v ch i t o ‘siqlarda lining chuqurligi ( 0 ,5 — 
0 , 7 ) / / qilib belgilanadi, b u n d a
H
— t o ‘g ‘o n g a t a ’sir etu v ch i bosim .
S e m e n tla n g a n d a b u rg ‘ilash q u d u q la ri d ia m e tri 5 6 —76 m m qilib qabul 
qilinadi. Q u d u q lar bir, ikki, u ch q ator qilib joylashtiriladi. Qatordagi q u d u q lar 
o ra s id a g i m a s o fa 2 , 5 —4 m q a b u l q i lin a d i, s o ‘n g r a ta jrib a y o 'l i b ila n
aniqlashtiriladi. T o ‘siq p a rd a la r k o ‘p qatorli b o ‘lg an d a q u d u q la r sh a x m a t

---

-
7777
-
7777
-
7777-7777
t a r t i b i d a j o y l a s h t i r i l a d i , u l a r o r a s i d a g i
m a s o f a 1—2 m q a b u l q i l i n a d i . T o ‘siq 
p a r d a la r vertikal h o ld a qiya y o 'n a l i s h d a
b o ‘lishi m u m k in . U s tid a n suv o 't k a z m a y -
digan gravitatsion t o ‘g lo n z a m in id a g i s e ­
m entli to 's i q p a rd a 1.29-rasm da keltirilgan.
Filtratsiyaga qarshi t o ‘siq p a rd a n i barpo 
e tish d a sem e n ta tsiy a ishlari m axsus gale- 
reyada olib boriladi va ularni se m e n tla sh
galereyalari deyiladi. G a le re y a oMchamlari 
b u rg ‘ilash uskunalari oMchamlari va burgM- 
lash ishlarini olib borish im koniyatidan kelib 
c h iq q a n h o ld a belgilanadi.
T o ‘siq p a rd a qalinligi hisoblar natijasida 
quyidagi shart asosida aniqlanadi:
Д Я
yq
(1.33)