Gidrotexnika

K ontaktli b o ‘rtib chiqish sh aroitlarini bah olovch i grafiklar:
a —
q u m o q g ru n tla r; 
b —
lo yli g r u n tla r; 
1
— y o 'l q o 'y ilm a y d ig a n ta v s ifla r h u d u d i; 
2 —
y o 'l q o 'y ila d ig a n tav s ifla r h u d u d i.
48

---

Birikkan g m n tla r d a k ontaktli b o 'r tib chiqish p ay tid a gil z a rralarin in g
c hiqishi kuzatiladi. K o n ta k tli b o 'r t i b c h iq is h n i b a h o la s h u c h u n 1.26-6 
rasmdagi grafikdan yotiq o 'q i b o 'y lab teskari filtm ing nojinslilik koeffitsiyenti 
rj = D JM/ D Ji0,
tik o 'q id a esa ushbu gruntning o 'rta c h a diametri joylashtiriladi. 
Grafik m ay d o n ch asi ikkita tavsifning yo'l qo'y iladigan 1 va y o 'l q o 'y ilm a y d i­
g an 2 qism larga b o 'lin g a n . Agar g ru n t p a ra m e trlari tavsiflarning y o 'l q o 'y i ­
ladigan qism iga t o 'g 'r i kelsa, k ontaktli b o 'r tib chiqish h olati r o 'y berm aydi.
G rafikdan foydalanishda quyidagi shart qo'yiladi: p astd an yuqoriga qarab 
tik filtratsiyada, y a ’ni У < 3 da birikkan g r u n tn in g n a m lik koeffitsiyenti 
0 ,9 5 ga t e n g yoki u n d a n k a tta b o 'l i s h i , y ir ik r o q g r u n t n i n g m i n i m a l
o 'lc h a m la r i 
Dmin
< 3 m m bo'lishi kerak.
K o n ta k tli yuvib k e tis h . F iltratsiya d e fo rm a ts iy a la rin in g b u n d a y turi 
yirikligi tu rlic h a b o 'lg a n ikkita ( m a s a la n , birik m ag an — q u m sh a g 'a l yoki 
gil, oraliq s h ag 'alsim o n ) g ru n tla r k ontakti oqim i t a ’siri ostida yuzaga keladi. 
K ontaktli yuvib ketish teskari filtr va in sh o o tla rn in g tabiiy asoslarida yirik 
d o n a d o r m a te ria ld a n q a tla m m avjud h o latlard a r o 'y berishi m u m k i n va u 
i k k i t a g r u n t k o f i t a k t i d a h a q i q i y b o s i m g r a d i y e n t i b u z u v c h i b o s i m
g r a d i y e n t i d a n / ^ к katta b o 'lg a n d a kuzatiladi. H isoblarda y o 'l qo'y iladigan
g rad iy e n t 1,5 ga teng b o 'lg a n zaxira koeffitsiyenti bilan q ab u l qilinadi.
к ning qiy m ati ikkita oraliq q atla m la r diam etrlari 
D l0
va 
d l0buz
nisbati
h a m d a m a y d a r o q g r u n t n i n g is h q a la n is h koeffitsiy en ti tg
T a d q i q o t l a r s h u n i k o 'r s a t a d i k i ,
5 10 b o 'l g a n d a , k o n t a k t b o 'y l a b
filtratsiyaning y o 'l q o'yiladigan gradiyenti У ^ к > 1 ,3 ga ten g va 
< 10
b o 'l g a n d a
ning q iy m ati 0 , 1—0,0 2 g a c h a kam ayadi.
Birikkan g ru n tla r ( m a s a la n , gil) u c h u n b uzuvchi g rad iy e n t 
n am lik
koeffitsiyenti 0,95 ga te n g yoki katta va oraliq s h a g 'a ls im o n g r u n tn in g
m in im a l d ia m e tri Z)rmn= 3 m m b o 'l g a n d a / bku^ k = 0 ,6 —0,8 ga t e n g b o 'la d i.
1 . 3 . 8 . G id ro te x n ik a in s h o o tla r in in g q i r g ‘o q bilan b ir l a s h g a n
joyi o rq ali a y la n ib o ‘tuvc hi filtra ts iy a suvlari
G i d r o u z e l t o m o n i d a n hosil q ilin g a n b o sim u n in g a tro fid ag i h u d u d
gid rogeologik sharoitlariga t a ’sir k o 'rsatad i. G r u n t suvlarining ko'tarilishi 
in sh o o t qirg'oqlari ustuvorligini k am ay tirad i, pastki biefdagi tra ssa la m i suv 
bosishiga va b o tq o q lik la m in g hosil bo'lishiga olib keladi. In s h o o t tagida 
harakat qiluvchi filtratsiya suvlaridan tashqari yon devorlar, k em a o'tkazuvchi 
sh ly u zlar devorlari va b o s h q a g id ro te x n ik a in sh o o tla rn i aylanib o 'tu v c h i 
filtratsiya so d ir b o 'la d i. A ylanib o 't u v c h i filtratsiya o q im i in sh o o t q irg 'o q
b i la n b ir l a s h g a n a l o h i d a e l e m e n t l a r i g a t a ’sir e ta d i. A y la n ib o 't u v c h i
filtratsiyani h isoblashda qayta k o 'm ilg a n g r u n tn in g u m u m i y m ustahkam ligi
4 — G i d r o t e x n i k a i n s h o o t l a r i
49

---

va drenaj cheg arasid a yoki bevosita pastki biefga c h iq u v c h i g rad iy en tlar 
te kshiriladi. A gar d im lo v ch i in s h o o t tag qism iga t a ’sir e tu v c h i bosim li 
filtratsiyani hisobga olm asak, bosim siz aylanib o ‘tu v c h i filtratsiyani tok 
chiziqlari va gidroizogipslar bilan k o ’rsatish m u m k in (1 .2 7 -ra s m ) va ular 
filtratsiya o q im i yuzini ifodalaydi.
G idroizogipslar
1.27-rasm .