Gidrotexnika

Z am in gruntining um um iy m ustahkam ligini n azorat qiluvchi y o ‘l
q o ‘yiladigan gradiyen tlar ( / „ )
qiym atlari
Z am in in in g yuqori 
qatlam laridagi gruntlar
I
II
III
IV
Z ic h gil
0,40
0,44
0,48
0,52
Yirik qu m , shag'al
0,25
0,28
0,30
0,33
Q um oq
0,20
0,22
0,24
0 ,26
O 'rta ch a yiriklikdagi qum
0,15
0,17
0,18
0,20
M ayda qum
0,12
0,13
0,14
0,16
Z a m in grunti m u stah k am lig i sh a rtid a quyidagi moslik boMishi kerak:
' Hs ( U .4 
d - 2 7 )
45

---

b u n d a , / н — b o s im n in g n a z o ra t q iluvchi g ra d iy e n ti, quyidagi fo rm u la
y o rd a m id a aniqlanadi:
( '. 2 8 )
b u n d a , 
— r zhjs da qarshilik koeffitsiyenti yig‘indisi.
F iltr a ts iy a d e fo rm a ts iy a la ri tu r la r i. Q o y a m a s g m n t l a r d a filtratsiya 
deform atsiyalarining t o ‘rtta turi uchraydi: suffoziya, kontaktli yuvib ketilish, 
tu rtib b o 'r tib chiqishi, kontaktli tu rtib ( b o ‘rtib) chiqishi. D efo rm atsiy an in g
u yoki bu tu rin in g p a y d o boMishi filtratsiya o q im i p a r a m e tr la r id a n biri 
bosim ning gidravlik gradiyenti va grun tn in g m exanikaviy tavsiflari — zarralar 
d i a m e t r i , h a jm iy o g 'i r l i k , n o jin slik k o e f fits iy e n ti, t i s h l a s h i s h l a r b ila n
b a h o la n a d i. YoM q o ‘yilm aydigan filtratsiya p a y d o boMishi im k o n iy a tin i 
b a h o la s h h a r bir d e fo rm a ts iy a turi u c h u n o ‘z k o ‘rsatk ich lari b o ‘yicha 
o 'tk azilad i.
S uffoziya. SufToziyaning ikkita 
m ex a n ik a v iy
va 
kim yo viy
turlari mavjud. 
M exanikaviy suffoziya
— filtratsiya oqim i tufayli g ru n tn in g m a y d a zarralarini 
g ru n t massividagi yirikroq g'o vakliklar orqali h arak atlan ib o'tis h d ir. B u n d ay
suffoziya a g ar g ru n t zarralari ich id a h a ra k a tla n sa ichki, m a y d a zarralar 
filtratsiya o q im i bilan g ru n t massividan c h iq a rib yuborilsa, tashqi boMishi 
m u m k in . 
K im yoviy suffoziya
suvda eriydigan tu z la m i g ru n td a erishi va ularni 
filtratsiya o q im i orqali chiqarib yuborilishi bilan tavsiflanadi. Kelgusida 
faqat m exanikaviy suffoziya k o 'rib o 'tila d i va uni qisqartirib suffoziya d eb
yuritiladi.
S uffoziya q u yidagi h o lla r d a r o 'y b e rm a y d i: b o s i m n i n g k ic h ik g ra - 
d iyentlarida, bogMangan g m n tla r d a va nojinslilik koeffitsiyenti 
rj <
1 0 ± 2 0
boMgan g m n tla rd a (1.24-rasm). Minim al (buzuvchi) / sbuz gradiyenti va zam in 
g runtini suffoziyaga qarshi m u stah k am lig in i t a ’m in lay d ig an
rj
koeffitsiyen- 
tin in g bog'liqlik egri chizigM y o 'l q o 'y ila d ig a n / syq g ra d iy e n tla r zaxira k o e f­
fitsiyenti kiritish bilan chegaraviy b uzuvchi g ra d iy e n tla rd an kichik qilib 
qabul qilinadi, 1 .24-rasm da y o 'l q o 'y ila d ig a n g ra d iy e n tla r qiym atlari egri 
c h i z i q d a n p a s t d a j o y l a s h g a n t o ' g ' r i ( u z u q - u z u q ) c h i z i q k o 'r i n i s h i d a
tavsiflangan.
F iltra tsiy a li b o 'r tib ch iq ish . Y uqoriga k o 'ta rila y o tg a n filtratsiya o q im i 
tu fay li g r u n t n i n g a jralib c h iq is h i va siljishi p a y d o b o 'l i s h i filtratsiy a 
defo rm atsiy asin in g filtratsiyali b o 'r t i b chiqish turi d e b ataladi.
U flu tb e tn in g suv o 'tk a z m a y d ig a n qism i ( m a s a la n , suv u r ilm a jn in g
m aksim al bosim gradiyenti va filtratsiya oqim i pastdan yuqoriga yo'nalganligi 
k uzatiladigan suv o 'tk a z u v c h i q ism i — risb e rm a bilan tu ta s h g a n jo y id a
bo'lishi m u m k in (1 .2 5 -rasm ).
Filtratsiya o q im i oqib o 't a d i g a n g ru n t m assivida filtratsiya k u c h i Ф 
quyidagi fo rm u la y o r d a m id a aniqlanadi:
Ф = у5- 
V- I s,
(1.29)