Gidrotexnika

Avariya holati suv tash lagichlari:
a, b —
y o n to m o n li va p o lig o n a l v o d o sliv li; 
d —
sifo n li.
123

---

A v to m atik avariya holatidagi suv tashlagichlar h a r q a n d a y afzalliklarga 
ega b o ‘lishiga q a ra m a y , ular bitta jiddiy kam ch ilik k a ega, y a ’ni ularning 
suv o ‘tkazish qobiliyati kam dir.
Suv tashlagichlar suv qobiliyatini o rttirish u c h u n kan allard a b o s h q a ri­
ladigan avariya holatidagi suv tashlagichlar o ‘rnatiladi. U la r rostlagichlar 
k o 'rin is h id a b o 'lib , in sh o o t ostonasi sathi kanaldagi hisobiy suv sa th id a n
p astd a joylashtiriladi. B u n d ay suv ta sh la g ic h d a n foydalanish qiyin, c h u n k i 
k a n a ld a suv sathi hisobiy s a th d a n k o'tarilganligi t o 'g 'r is id a xabar kelganda, 
zatvorlarni o ch ish u c h u n u yerda d o im bir kishi b o 'lis h i kerak.
2 . 3 . 7 . K anal e t a k q is m id a g i s u v t a s h l a g i c h l a r
G idro m elio rativ tizimlardagi kanal etak qismidagi suv tashlagichlar ochiq 
rostlagichlar k o 'rin is h id a b o 'la d i. U larni q o 'lla s h s u z in d ila m i to'siq larg a 
u c h r a m a s d a n o 'tk a z ib yuborish im konini beradi. S uzindilar kanal va undagi 
in s h o o tla rd a n fo ydalanishni sezilarli darajad a qiyinlashtiradi.
Bosimli rejimda ishlaydigan quvurli rostlagichlar suzindilam i pastki biefga 
o 'tk a z ib y u borish im k o n iy atig a ega em as. Bosim siz rejim d a ishlaydigan 
quvurli rostlagichlar s u z in d ila m i o 'tk a z ib yuborish im k o n iy atig a ega, lekin 
q u v u r o 'lc h a m la r i c h eg aralan g an .
E tak qismidagi suv tashlagichlar taqsimlovchi tu gunlarda rostlagich bor 
bo'lganda joylashtiriladi. Inshootlam i bunday biriktirish to 'g 'ri hisoblanadi, 
chunki norm al sharoitlarda foydalanishda kanal etak qismidagi h a m m a suv 
sarfi foydali iste’mol u c h u n ishlatiladi. Etakdagi suv tashlagich esa kanalni 
suvdan bo'shatadi yoki kanaldan ortiqcha va ishlatilmaydigan suvlami o'tkazadi.
S ug 'o rish kanali yuqori sa th d a n suv tashlovchi kanal j u d a past sathlariga 
o 't g a n d a , ularni tutashtiruvchi in sh o o tlar y o rd am id a birlashtiriladi. Etakdagi 
suv tashlagichlardan loyqa yuvish inshooti sifatida h a m foydalanish m u m k in
h a m d a u d im lo v ch i in s h o o t vazifasini h a m bajaradi.
2 . 3 . 8 . Yig‘m a k o n s tru k s iy a li ro s tlo v c h i i n s h o o tl a r
G idrom eliorativ tizim larda yig'm a konstruksiyali rostlovchi inshootlardan 
keng foydaniladi.
K ichik suv sarflari (10 m 3/ s g a c h a ) u c h u n kanal ta rm o q la rid a g i h a m m a
in s h o o tla rd a n a m u n a v iy loyiha asosida tuzilgan y i g 'm a konstruksiyalarni 
q o 'lla s h m u m k i n (2 .3 9 -rasm ).
O 'r t a va yirik rostlovchi inshootlar aralash konstruksiyali bo'lishi m u m k in , 
m asalan, asosiy qism lar — y o n h a m d a oraliq devorlar, flutbetning suv urilma 
plitalari m o n o lit (quym a), qolgan alohida qismlari — p o n u r plitasi, risberma, 
yuqori va pastki bieflar qiyaliklari q o p la m a la ri y ig 'm a b o 'lis h i m u m k in . 
B u n d a y in s h o o tla r y ig 'm a m o n o lit deb ataladi. Y i g 'm a k onstruksiyalarda 
aso san b e to n va t e m i r - b e t o n d a n foydalaniladi.
124

---

b)
d)
2.39-rasm .