2.32-rasm .
D ia fra g m a li ro s tla g ic h :
/ — t a ’m irla sh zatv o ri ( s h a n d o r ) ;
2 —
aso siy z a tv o r;
3
— d iafra g m a ;
4 —
s h a n d o r la r tax la b q o 'y ila d ig a n p a z;
5 —
risb e rm a ;
6 —
risb e rm a
p lita la ri tag id a g i te s k a ri filtr; 7 — b e to n li p lita .
Bu k ab i i n s h o o t l a r o c h i q r o s t l a g i c h l a r d a n d i a f r a g m a l a r i n i n g b o rlig i b ila n
f arq q ila d i. D i a f r a g m a l a r t e m i r - b e t o n d a n b a r p o e t ila d i. R o s t l a g i c h l a r g a
d i a f r a g m a l a r o ' r n a t i l g a n d a z a t v o r b a l a n d l i g i k i c h i k b o ' l a d i , u l a r n i y a s a s h g a
e s a m e t a l l k a m s a r f b o 'l a d i . Z a t v o r l a r g a t a ’s ir q i l a d i g a n s u v b o s i m i n i n g b ir
q is m in i d ia f r a g m a q a b u l qiladi, n a t ija d a , z a tv o r la r n i k o 't a r i b - t u s h i r i s h u c h u n
k a m k u c h k e r a k b o 'l a d i .
116
2 . 3 . 3 . Dimlovchi in s h o o tl a r
D im lo v ch i in s h o o tla rn in g asosiy vazifasi, bosh k a n a ld a n hisobiy suv
s a th id a n k a m m iq d o r d a suv o ‘tkazilganda, u n in g ta rm o q la rig a suv berish
u c h u n z a r u r boMgan suv sathini rostlab tu rish d a n ib orat. M a sa la n , sutka
m o b a y n id a sug‘orishga boMgan iste’m o ln in g kam ayishi, t u n d a sug‘o rishning
c h e g a ra lan ish i, iste’m o lc h ila rn in g suvni ishlata olm asligi tufayli, ularni bir
qism iga suv berm aslik ( t o ‘xtatib q o ‘yish) sh u la r ju m la s id a n d ir.
T i z i m d a n n o r m a l s h a r o i t l a r d a f o y d a l a n i s h d a h a m m a suv o lu v c h i
rostlagichlar hisobiy rejim da ishlaydi, katta kanaldagi suv sathi kichik kanalga
suvni o 'z i o q ib kirishini t a ’m inlaydi (2 .3 3 -0 rasm).
2.33-rasm .
D im lovchi in s h o o t o ‘r n a tilg a n d a k a n a ln in g ish la s h rejim i:
a
— dimlovchi inshoot boMmaganda kanalning normal ishlashi;
b
— kanaldan
minimal suv sarfi o'tkazilganda;
d
— dimlovchi inshoot o'rnatilganda suv sathining
dimlanishi;
1
— suv oluvchi rostlagich;
2
— katta kanal;
3
— kichik kanal;
4
— dimlovchi inshoot.
K atta k a n a ld a suv sarfm in g pasayishi, o ‘z n a v b a tid a u n d a suv s a th in in g
pasayishiga olib keladi va bu v a q td a suv oluvchi rostlagichlarga suv o ‘zi
oqib kirishi t a ’m inlanm aydi
(2 .3 3 -b
rasm). Z a ru r boMgan suv sathini koMarish
u c h u n kanalga d im lo v ch i in s h o o tla r o ‘rnatiladi, u suv s a th in i k o 'ta ris h n i
t a ’m inlaydi va suv oluvchi rostlagich n o rm a l rejim da ishlaydi (2.33-tf rasm).
Suv dimlovchi inshootlar konstruktiv jihatdan ochiq yoki quvurli ko‘rinishda
loyihalanadi. K atta (bosh, x o ‘jaliklararo) kanallarga nisbatan kichik x o ‘jalik
ichidagi kanallarda quvurli konstruksiyali dimlovchi inshootlar k o 'p qo'llaniladi.
a)
117
Suv dim lovchi in sh o o tla r o ‘z konstruksiyalari jih a tid a n o c h iq rostlagich
larga o 'x s h a s h b o i s a - d a , lekin ular k analga joylashish vaziyatlari bilan farq
qiladi. O c h iq rostlagichlar katta kanalga n isb atan (30° d a n 90° g a c h a ) hosil
qilib joylashtirilsa, suv d im lo v ch i in sh o o tlar faqat kanalga k o 'n d a la n g holda
joylashtiriladi. D im lovchi in sh o o tla rn in g o 'q la ri kanal o 'q la ri b ilan u s tm a -
ust tushadi.
Dimlovchi inshootlarning o'm atilishi, kanalning gidravlik ishlash rejimini
o'zgartirishga olib keladi va ulaming konstruksiyasiga qo'shim cha talab qo'yiladi.
Birinchidan, inshoot elem entlarining qarshiliklarini yengish u c h u n va
ikkinchidan inshootning devorlari ko'tarilgan vaqtda ta ’minlash u c h u n ham
m a ’lum m iqdorda suv bosimi sarf bo'ladi. M a n a shu qarshiliklami yengish va
suvning inshootdan tez oqib o'tishini ta ’minlash uchun sarf bo'ladigan bosim
foydasiz dimlanish
deyiladi. Dimlovchi inshootlami konstmksiyasiga qo'yiladigan
talablardan biri foydasiz dimlanishni m u m k in q ad ar kamaytirishdir.
Kanal tubining nishabligi 0,0003 va u n d a n katta bo'lsa, foydasiz dim lanish
t a ’siri u n c h a uzo q q a borm aydi. Agar kanal tubining nishabligi 0,0003 d an
kichik bo'lsa, u holda foydasiz dim lanish ta ’siri kanal bo'y lab a n c h a yuqoriga
dim lanib boradi. B u n d a suvning oqish tezligi kam ayadi va kanalni loyqa
b o sad i. B u n d a n t a s h q a r i, foydasiz d i m l a n i s h kanal d a m b a l a r i n i u z o q
m asofagacha balan d qilishga m a jb u r qiladi. S h u n in g u c h u n b u n d a y hollarda
dim lash inshootlarining maxsus konstruksiyalaridan foydalanish lozim bo'ladi.
F oydasiz b o sim n i k am aytiruvchi dim lovchi in sh o o tla r ikki xil k o 'ri-
nishdagi konstruksiyali bo'lishi m u m k in .
B irin c h i k o n stru k siy a 2 .3 4 - r a s m d a k o 'rs a tilg a n b o 'lib , b u n d a kirish
qism in in g jo n li kesim yuzi (to) k a n a ln in g jo n li kesim yuzi (to,) ga ten g b o 'l -
a — b
b o 'y ich a qirqim
Rcja
1:5
2.34-rasm.
Z a x q o c h irish k a n a lid a g i dim lo v ch i in sh o o t.
118
sa, ularda suvning o qish tezligi h a m bir-
b i r i g a t e n g b o ' l a d i . B u n d a y t u r d a g i
in sh o o tla rd a foydasiz bosim qiy m ati ju d a
h a m kam dir.
K a n a ln in g in sh o o t t o m o n g a k enga-
yishi 1:4, i n s h o o td a n c h iq ish d a esa 1 : 5
b o 'l i b , b u n d a y tu r d a g i i n s h o o t l a r zax
q o ch irish k anallarida keng qo'llaniladi.
Ik k in c h i tu rd ag i k o n stru k siy a 2.35-
ra s m d a k o 'rs a tilg a n . B u n d a in s h o o t ki
rish q ism i jo n li kesim yuzi kanal jo n li
kesim yuzi o 'l c h a m l a r i g a te n g d ir. I n
s h o o t o ra lig 'i yassi q o p la m a li se g m e n t
zatvor y o rd a m id a qiyaliklar bilan bir tekis
(b a ra v a r) qilib y opiladi. Z a t v o r o y o q lari
q i r g 'o q q a o ' m a t i l g a n m a ssiv b e t o n g a
biriktiriladi.
2 . 3 . 4 . In s h o o tla r tu g u n i v a s u v b o 'lg i c h la r
G i d r o m e l i o r a t i v tiz im la rd a g i k a n a lla r d a k o 'p i n c h a h a r xil v azifani
bajaruvchi in sh o o tla m i bir joyga joylashtirishga to 'g 'r i keladi. Inshootlarning
b u n d a y joylashuviga
inshootlar tuguni
d eb ataladi.
Bir jo y d a bir n e c h ta in sh o o t jo y lash tirilg an d a ularn i b o sh q arish qulay,
t a ’m irlash va n a z o r a t qilishni tashkillashtirish o so n , tu g u n d a g i in sh o o tla r
qurilishiga k a m r o q m ab lag ' s a rf b o 'la d i. Bosh kanal va u n in g tarm o q la ri
h a m d a k a n a lla r tu ta s h g a n jo y la r d a tu g u n d a ikki yoki u c h in s h o o t l a m i
joy lash tirish m aq sad g a m uvofiqdir. T u g u n d a jo y lash ad ig an in s h o o tla r soni
k o 'p b o 'ls a , kirish qismi oldi kengaytiriladi. K ic h ik k an allar in sh o o tla r
tu g u n id a , aso san , suv oluvchi rostlagichlar jo y lashtiriladi va u la rn in g soni
besh va u n d a n o rtiq b o 'lis h i m u m k in .
T u g u n d a in sh o o tla r soni k o 'p b o 'lsa , ularni joy lash tirish qiyinlashadi.
B u n d a o c h iq va quvurli rostlagichlar o 'z a r o birikm asi ishlatiladi.
G idrom eliorativ tizimlardagi kanallarda in sh o o tlam i asosan ikki xil, y a ’ni
yaqinlashgan va u zo q lash g an joylashuvi m avjud (2 .3 6 -rasm ).
I n s h o o t l a r y a q i n l a s h g a n s x e m a b o ' y i c h a j o y l a s h t i r i l g a n d a ( 2 . 3 6 - a
ra s m ) k a m r o q m a b la g ' s a r f la n a d i, c h u n k i bir n e c h t a i n s h o o t l a r u c h u n
d e v o r va flu tb e tn in g bir q ism i u m u m i y d i r . B u n d a y j o y la s h u v d a in s h o o tla r
b ir - b ir ig a o ' z a r o t a ’sir q ila d i va u l a r n i n g s uv o 'l c h a s h q o b iliy a ti y o m o n -
la sh a d i.
U zo q la sh g a n s x e m a d a joylashtirilganda tug u n d ag i in sh o o tla r b ir-b irid an
y iro q d a b o 'l a d i (2.36-Z) rasm ). Bu h o ld a in s h o o t suv o 'l c h a s h qobiliyati
yaxshilanadi, lekin ularni b a rp o etishga ketad ig an m a b la g 'la r ortadi.
2.35-rasm.
S u g ‘o rish kanalidagi
dimlovchi inshoot.
119
I-1
/ / - / /
2.36-rasm.
Download Do'stlaringiz bilan baham: |