Bu k u c h l a r f lu tb e tn i suv u stig a s u zib c h iq is h ig a m u s t a h k a m l i g i n i
an iq la sh d a hisobga olinadi. Filtratsiya bosim k u c h in in g go rizo n tal tashkil
etuvchisi flutbetni siljishga ustuvorligini an iq lash hisoblarida ishlatiladi.
Filtratsiya va m uallaq b o s im la m in g grafik tasvirlari e p u ra k o ‘rinishida,
yer osti k o n tu rin in g g o riz o n ta l proyeksiyasida q uriladi ( 1.2 0 -rasm ).
Filtratsiya bosim i epuralari o rdinatasi hisoblari b o ‘yicha, m u a lla q bosim
epurasi esa quriladigan n u q ta n in g pastki b ie f suv sa th id a n
pastga b o tg a n
chuquriligi b o 'y ic h a aniqlanadi. Filtratsiya va m uallaq bosim kuchlari (1 p. m
in sh o o t uzunligi) q u rilad ig an yer osti k o n tu ri uchastkasi e p u ra yuzi bilan
suvning so lish tirm a og'irligi k o 'p a y tm a sig a teng.
1 . 3 . 6 . F iltratsiy a h is o b i u s lu b la ri
F iltr a ts iy a h iso b in in g s h a r tla r i. F iltra ts iy a h iso b i a so sid a q u y id a g i
m asalalar yechiladi: filtratsiya bosim iga qarshi k u ch an iq la n a d i; z a m in d ag i
g r u n tn in g filtratsiyaga m u s ta h k a m lig i
tekshiriladi; z a m i n d a n sizib o 't u v c h i
suv y o'q olishi aniqlanadi. Filtratsiya o q im i param etrlari yer osti k o n tu rin in g
uzunligiga b o g 'liq bo 'lad i.
Y e r osti k o n tu rin in g m u m k in b o 'lg a n variantlari taq q o slan ib , u la rd a n
tex n ik -iq tiso d iy j i h a t d a n foydali (afzal) b o 'lg a n i qabul qilinadi. B u n d a y y er
osti k o n tu ri
ratsional
deyiladi.
G 'o v a k li m u h itd a filtratsiya hisoblari Darsi q o n u n i asosida olib b o
riladi:
v = K - I ,
(1.15)
b u n d a ,
v
—
filtratsiya tezligi;
К —
filtratsiya koeffitsiyenti; / — b o sim
g radiyenti. B u n d a n filtratsiya o q im in in g sarfi q u y id a g ic h a tushuniladi:
Q = К ' о) ' I,
(1.16)
b u n d a ,
o)
— g ru n t zarralari va g'ovakliklari bilan birgalikdagi k o 'n d a l a n g
kesim yuzi.
Darsi q o n u n i l a m in a r o q im u c h u n taalluqli b o 'lib tezlik o 'z g a rish i j u d a
keng m iq y o sd a q o 'lla n ila d i. Darsi q o n u n i n i q o 'lla s h u c h u n g ru n t tavsifi
(zarralar diam etri, g'ovaklik, filtratsiya koeffitsiyenti) va maxsus adabiyotlarda
keltirilgan fo rm u la la r b o 'lis h i kerak.
A m ald ag i sh a ro itla rd a filtratsiya o q im i h a r a k a tid a u c h ray d ig an b a r c h a
o m i l l a r n i f o r m u l a l a r b ila n h iso b g a olib b o 'l m a y d i .
Bu esa b ir n e c h a
so ddalashtirishga va y o 'l q o 'y is h l a r kiritishga m a jb u r etadi.
F iltra ts iy a h is o b la rid a asosiy y o 'l q o 'y ilis h la r g a q u y id a g ila r kiradi:
1) filtratsiya o q i m i n i n g ikki o 'l c h a m l i h a ra k a ti q o 'lla n ila d i; 2 ) i n s h o o t
zam inidagi g runt bir jinsli-izotrop hisoblanadi (bir jinsli-anizotrop g m n tla rd a
filtratsiya sxem asini ekvivalent b o 'lg a n bir jinsli iz o tro p g ru n tg a keltiriladi
va b u n d a flutbet o 'l c h a m l a r i o 'z g artirilad i); 3) in sh o o tg a t a ’sir etu v ch i
berilgan b o sim vaqt b o 'y i c h a o 'z g a r m a y d i, d e m a k , b a r q a r o r filtratsiya
39
quriladi; 4) filtratsiya koeffitsiyenti
d o im iy hisoblanadi; 5) suv h arorati
o ‘zgarmas hisoblanadi; 6 ) qabul qilingan g ‘ovaklik vaqt b o ‘yicha o ‘zgarmaydi.
A m aldagi filtratsiya hisoblari uslublarini asosiy u c h g u ru h g a b o lish
m u m k in .
B irinchi guruh —
g id ro m e x a n ik , filtratsiya o q im i h a ra k a ti m a te m a tik
fizikaning masalasi sifatiga asoslangan. A m a ld a bu uslub keng qoMlanil-
m aydi, faqat o d d iy sxemali flutbetlar u c h u n y ech im g a ega.
Ik k in c h i guruh —
gidravlik, m asalani ta x m in iy yech ish g a asoslangan.
Bu eng k o ‘p q u llaniladigan uslub b o 'lib , am aliy hiso b lard a q o 'llan ilad i.
Uchinchi guruh —
eksperim ental. Ularning ichida eng k o 'p qo'llaniladiga-
ni E G D O ' ( e le k tro -g id ro d in a m ik o 'x sh ash lik ) uslubidir.
Bu uslub y o rd a m id a h a r q a n d a y flutbet yer osti k o n tu rin in g g id r o d i
n a m ik turi quriladi.
T o 'g 'r i chiziqli k o n tu r filtratsiy a uslubini birinchi b o 'lib , ingliz m uhandisi
B. Blay ixtiro etgan. Bu uslub kichik insh o o tlarn i yetarli a n iq lik d a h isob
la sh d a , yirik i n s h o o t flu tb e tla rin in g shaklini o ld i n d a n
b elgilab o lish d a
ishlatiladi.
B. Blay uslubi bilan z a m in d a filtratsiya deform atsiyalari so d ir b o 'lm a slik
sharti asosida yer osti konturining yo'l q o'y arlik yoyilgan uzunligi aniqlanadi,
b u n d a flutbet bilan g r u n tn in g o 'z a r o tu tash g an y e rid a n o 't u v c h i filtratsiya
y o 'li en g xavfli y o 'l hisoblanadi.
F lu tb e t b ila n g r u n tn in g tu ta s h g a n y e rid a n singib o 't u v c h i filtratsiya
o q i m i n i n g tezligi va b o s im in i a n i q l a s h u c h u n Blay — D a rs i q o n u n i
qo'llaniladi. B un d a o q im n in g barch a nuqtasida u n in g tezligi m iq d o r jih a td a n
o 'z g a rm a y d i va bir-biriga te n g deb hisoblanadi. Blayning fikricha, и va Af
o 'z g a r m a s s o n la r hisoblanadi. A garda tezlik va filtratsiya
koeffitsiyentlari
o 'z g a r m a s m iq d o r b o 'lsa , p ie z o m e trik nishablik h a m o 'z g a r m a s bo'lishi
shart. Filtratsiya o q im in in g p ie z o m e trik nishabligi / = ^ ga teng; b u n d a
H —
t a ’sir etuvchi bosim ;
L —
flutbet suv o 'tk a z m a y d ig a n q ism in in g yer
osti k o n tu ri uzunligi. Darsi q o n u n i b o 'y i c h a
д = К - 1 ga
ten g , b u n d a
К —
z a m in g r u n tin in g filtratsiya koeffitsiyenti.
In s h o o t z a m in id a tezlik y o 'l q o 'y a rlik tezlik d an kichik bo'lishi shart va
u quyidagi tezlik bilan ifodalanadi.
Y o 'l q o 'y a rlik teskari nishablik nishablik koeffitsiyenti
d eb belgilaniladi
b u n d a n ,
v
<
v yq
yoki
K I
< Af/y q
/ < Zy q yoki ^
/ Ch .
(1.17)
(1.18)
va 1.1 8 -fo rm u la b o 'y i c h a quyidagi ifoda hosil b o 'lad i:
(1.19)
4 0
N ish ab lik koeffitsiyenti
С
ning turli g ru n tla r u c h u n q iy m atlari 1.8-
ja d v a ld a keltirilgan.
1.8-jadval
Download
Do'stlaringiz bilan baham: 
