Gidrotexnika

Кг —
varian tlar b o 'y ic h a kapital q o 'y ilm a la r; 
n x
va 
n2 —
yillik 
sarf-xarajatlar.
300

---

Is h la b c h i q a r i s h a m a l i y o t i d a q o p la s h m u d d a t i z0 q u r ilis h o b y e k ti 
xarakteriga ko‘ra qabul qilinadi. G idrouzel majm uasi u c h u n me'yoriy m uddat 
10 yilni tashkil etadi. U n g a teskari b o 'lg an kattalik taqqoslash sa m a ra d o rlik
koeffitsiyenti £ d eb ataladi. S h u y o ‘1 bilan ta q q o s la n a d ig a n varian tlard an
qaysi birida 
t < t0
b o 'lsa , o ‘s h a v aria n tn i qabul qilish m a q sa d g a m uvofiq 
hisoblanadi.
G id r o u z e lla m i jo y lash tirish n in g o ‘ziga xos xususiyati b irinchi n avbatda 
da ry o n in g gidrologik rejimi, ular oqib o 'ta d ig a n h u d u d n i n g topografik va 
g e o lo g ik s h a r o itla r i, sh u j u m l a d a n , q u rilish b o s h la n is h v a q tid a d a r y o
o q im in in g rostlanish darajasi bilan o ‘zaro bogMangan.
Tabiiy sharoitlarga k o ‘ra, g id ro u zellar b o sim siz, past bosim li (bosim
15 m g a c h a ), o ‘rta b osim li (b o sim 15 m d a n 50 m g a c h a ) va yuqori bosim li 
(bosim 50 m va u n d a n yu q o ri) etib loyihalanishi m u m k in .
B o sim siz g id r o u z e lla rg a d a r y o p o rtla ri h a m d a t o ‘g ‘o n s iz suv olish 
inshootlari kiradi.
P a s t bosim li gidrouzellarda inshootlarni m aqbul jo y lash tirish . Past bosimli 
g id ro u zellar tekislik va to g ‘ d aryolarida quriladi. Birinchi h o la td a ular k em a 
q a tn o v in i, y o g ‘o c h la rn i oqizishni h a m d a suv t a ’m in o tin i yaxshilash u c h u n , 
ikkinchi h o la td a energetik va irrigatsion m a q s a d la r (k a n a lla rd a suv olish 
u c h u n suv sathini k o ‘tarish) u c h u n b a rp o etiladi.
G id r o u z e l tarkibiga t o ‘g ‘o n d a n tashqari k e m a q a tn o v i shluzi, yog‘o c h
oqizish va suv oluvchi inshootlar, b a ’zida gidroelektrostansiya binolari (kem a 
q a tn o v li — e n e r g e t i k t u g u n l a r d a ) , quyi h o l l a r d a b a liq la r n i o ‘t k a z is h
q u rilm alari kiradi.
Tashish va energetik in shootlarni, odatda, turli qirg‘oqlarda joylashtiriladi 
(6 .8 -ra sm ), c h u n k i shluzlar ishlashi gidroelektrostansiya ishi bilan bogMiq 
em as. Birinchi n a v b a td a , gidroelektrostansiya binosini qurishga kirishiladi, 
c h u n k i u q u rilm a la rn i biriktirish u c h u n k o ‘p vaqt talab etadi. S h lu z iloji 
b o ric h a gidroelektrostansiya bilan bir vaq td a b a r p o etiladi, shu bilan birga 
agar m ahalliy sh aro it t a q o z o etsa, shluzni derivatsion kanalga chiq arish
e n g qulay hisoblanadi.
G idroelektrostansiya binosi va shluzlarni bir qirg‘o q d a joylashtirish ularga 
x iz m a t k o ‘rsatishda b ir m u n c h a q iyinchiliklar tu g ‘d iradi, lekin bir m aj- 
m u a d a g i b e to n inshootlari qurilishini yengillashtiradi. U sh b u v a ria n td a
gidroelektrostansiyaga o g ‘ir q u rilm alarn i keltirish shluzlar orqali am alg a 
oshirilib, m axsus k o ‘p rik la r q u rish n i talab e ts a - d a , gid ro elek tro stan siy a 
binosini d aryo o ‘zaniga y a q in ro q joylashtirish afzal hisoblanadi (6 .9 -rasm ).
Agar daryo kengligini gidrouzel inshootlari u c h u n tahlil qilinadigan b o ‘lsa, 
u h o ld a q u rilm a la rn in g bir q ism i q irg ‘oqdagi q az ilm a g a c h iq arilad i (6.8- 
rasm).
G id ro e le k tro sta n siy a binosini vodosliv bilan birga qiym atlashtirish eng 
yaxshi joylashtirish h isoblanadi, lekin b u n g a kichik b osim larda erishish j u d a
qiyin; g idroagregatlarni t o ‘g ‘o n oraliq d ev o rlarid a joylashtirish sam arali 
hisoblanadi.
301

---

6 .8 -r a s m .