Gidrotexnika

Q urilish choklarin in g
arkali t o ‘g ‘onlarda joylash u vi va
ularni navbat b o ‘yich a o ‘rnatish.
17 — G id ro te x n ik a in sh o o tlari
257

---

Arkali t o ‘g ‘o n la rd a q urilish choklari uch xilda boNadi: se m e n tla n a d ig a n , 
b e to n la n a d ig a n , aralash ( к о м б и н и р о в а н н ы й ) (4 .3 8 -rasm ).
•> 
>
d= 5 sm'
i U
4.38-rasm.
A rk ali t o ‘g ‘o n la rd a q u rilish c h o k la ri:
a —
s e m e n tla n a d ig a n ; 
b —
b e to n la n a d ig a n ; 
d
— 
b e to n la n a d ig a n (to s h li) izo la tsiy a sh p o n k a s i b o 'lm a g a n .
d= 5 sm
B eto n d ag i e k z o te rm iy a ja ra y o n i tu g a g a n d a n s o ‘ng c h o k la r yaxlit holga 
keltiriladi yoki s em en tlan ad i. C h o k la r orasidagi m asofa 10— 15 m oralig'ida, 
ularni radial joylashtiriladi. B eto n la n a d ig a n c h o k la r kengligi 0,7 m d an
1,5 m g a c h a b o 'l a d i (4 .3 8 -д rasm ). B ular aso san silindrik t o 'g ' o n l a r d a
q o 'lla n ila d i, c h u n k i a lo h id a u stun (seksiya)lar qurilishi davrida ustuvordir.
S e m e n tla n a d ig a n c h o k la rd a u stu n lar b ir-biraga zich kirgiziladi (4 .3 8 -0
rasm). Oxirgi u stun (seksiya) sovigandan s o 'n g , ekzoterm ik issiqlik tarqaladi, 
seksiya uzunligi kichrayishi natijasida c h o k hosil b o 'la d i.
Bosimli va pastki tom o n larid an sem entlanadigan c h o k metall yoki sintetik 
m a te ria lla r bilan zichlanadi.
Arkali to'g 'o n lard ag i filtratsiya suvlarini chiqarib yuborish u c h u n drenajlar 
o 'rn a tila d i. U la r d ia m e tri 7 ,5 —30,0 s m li shtangali 1,5—4,0 m vertikal 
q u vurlar k o 'rin ish id a quriladi. B e to n n in g suv o 'tk azish i katta b o 'lsa , bosimli 
t o m o n i gidroizolatsiya yoki asfalt suvoq qilinadi.
Arkali to 'g 'o n g a o'lch ash apparatlarini joylashtirish, sementatsiya choklari 
va b e to n li u stun bloklarini sovitish va b o sh q a la rn i n a z o ra t qilish m a q sa d id a
galereyalar o 'r n a tila d i, u la r dren ajlar h a m d a shaxta liftlari bilan o 'z a r o
b o g 'la n g a n b o 'lis h i kerak.
T o ' g ' o n q u r ila d ig a n j o y d a d a r a n i n g d a rz li q o y a y o n t o m o n l a r i va 
z a m in id a s e m e n ta ts iy a ishlari olib borilad i, q o y a usti to z a la n a d i, katta 
yoriqlarga sem entli q o rish m a yuboriladi. S e m e n tla s h d a n tashqari 5— 10,0 m 
c h u q u rlik d a s e m e n t t o 's i q p a rd a la r (zavesa) o 'rn a tila d i. T o 's i q p a rd a la r 
filtratsiya suvlarining b o sim gradiy en tlarin i kam aytiradi.
Filtratsiyaga qarshi to 'siq p ardalar vertikal yoki yuqori b ie f to m o n g a qiya 
qilib o 'rnatiladi. T o 's iq pard alard an s o 'n g , o d a td a , drenajlar o'rnatiladi. U la r 
filtratsiya bosim ini kamaytiradi, suvni pastki biefga tushmasligini kamaytiradi.
258

---

Arkali t o ‘g ‘onlarga t a ’sir qiladigan h a m m a k u c h la r u ning tovonlari orqali 
qoyali q irg ’oqlarga uzatiladi. Buni hisobga o lg an h o ld a t o ’g ’o n n i q irg ’oqlar 
b ilan birlashtirishga katta e ’tib o r beriladi.
Arkalarning tovonlarini d arz k etm agan qoya bilan birlashtirish m aqsadida 
q irg ’o q la r negiz g ru n tg a c h a uyib boriladi. S h u n in g u c h u n h a m ark alarn in g
ta y a n c h k o n tu ri bir xil b o ’lmasligi kerak.
G u m b a z s i m o n t o ‘g ‘o n l a r . T o ’g ’o n t a n a s i d a g i b e t o n n i n g siq ilis h
k u c h la n is h in i oshirish m a q s a d id a g u m b a z s im o n t o ’g ’o n la r q uriladi. Bu 
t o ’g ’o n l a r tu b in in g kengligi u la r balan d lig in in g 0 ,0 8 —0,09 qism iga teng 
b o ’ladi. C h o ’kish vaqtida c h o k la rn in g ochilib qolishi a r m a tu r a la r , q oliplar 
va q u r i l i s h n i n g m u r a k k a b l i g i b u k o n s t r u k s i y a n i n g k a m c h i l i k l a r i d a n
hisoblanadi. G u m b a z s i m o n t o ’g ’o n la r ayrim b loklarga b o ’lib q uriladi, lekin 
qurilish v aqtida t o ’g ’o n n in g o ’rta qismi biroz tezroq qurilib, u n in g balandligi 
oshirib boriladi.
T o ’g ’o n balandligi b o ’yicha p erim etrik (k o ntur) c h o k o ’rnatiladi, shuning 
u c h u n g u m b a z sim o n qirg’o q q a tay a n g a n yerida c h o ’zuvchi k uchlanish hosil 
b o ’lmaydi.
G u m b a z s i m o n t o ’g ’o n l a r u stid a n suv o ’tk az m a y d ig a n va ustidan suv 
o ’tk a z a d ig a n qilib quriladi.