5$
3.0
2.0
1,0
0Л
0,4
03
03
—
—=
>
—
4
4
03 03
03
1,0
2,0
3,0
5,0
10
_idi
Ach%
1§9Л
1(7,7)
20
30 m„
/.
12-rasm.
k o efT itsiy en t, sh a m o l toM qinining q iy a d e v o rg a u rilib ch iq ish
b a la n d lig in i a n iq lo v ch i g ra fik la r.
T ax m in a n sh unday kuchlar qiymati c h u q u r suv havzasi zonasida ( # >
A /2 )
A. L. M ojev itin o v fo rm u la sid a n aniqlanadi:
(
1
.
1 2
)
b u n d a ,
Қ)
=
, h —
t o ‘lqin balandligi.
Yuqori b ie f suv sathi tin c h holatiga n isb atan
Wv
k u ch yelkasi quyidagi
f o r m u la d a n an iq lan ad i:
yc - i r K
( 1 . 1 3 )
C h u q u r suv havzalari uchastkalaridan
H
>
3/zchl
% yoki sayoz suv havzalari
u c h a s tk a la rid a n
N >
2A1%, 1 % t a ’m in la n is h d a
sh a m o l toMqinining qiya
devorga urilib chiqish balandligi quyidagi f o rm u la d a n aniqlanadi:
Ан = ^ - * л Ч - * ; л * .
о - 14»
b u n d a , Af — koefTitsiyent, Я > 2A, % boMganda u
A //z
qiym atlari b o ‘yicha
( 1 . 12-rasm ) grafikdan aniq lan ad i.
I n s h o o t o ld id a g i suv c h u q irlig i
H / 2 h l%
boM ganda
hb
k o e ffitsiy e n ti
to M q in n in g q iy a lik q i y m a t i qavs ic h id a k o ‘rs a tilg a n
Ach/ / z ch
b o ‘y ic h a
q a b u l q ilin a d i.
K3, K c
koeffitsiyentlari m o s ravishda nisbiy g ‘a d ir-b u d u rlik n in g ,
qiyalik q o p la m a s in in g suv oMkazuvchanligi va toMqinning n o m u n t a z a m -
27
ligini hisobga o la d i. /fA •
Кл
k oeffitsiyentlari k o ‘p a y tm a s i b e t o n plitali
q o p la m a la r qiyaliklari u c h u n 0 ,9 ga teng. Q o p la m a s h a g 'a l, to sh ,
massiv
b e t o n bilan q o p l a n g a n boMsa,
•
Кл
k o ‘p a y tm a s i 0,7 d a n 0,3 g a c h a
o ‘zgaradi. Af koeffitsiyenti s h a m o l tezligi 10 m va u n d a n kichik b o ‘lsa
m = 0 ,4 —5 boMganda 1,1 ga teng, sh a m o l tezligi 20 m / s h a m d a u n d a n
yuqori b o ‘lsa Af q iy m ati qiyalik koeffitsiyenti
m
ga k o ‘ra o ‘zgaradi.
m
0,4
0 , 4 —2
3 —5
5 d a n katta
Af
1,3
1,4
1,5
1,6
1 . 2 . 7 . M u z la rd a n hosil b o ‘la d ig a n yu k la r
G id ro te x n ik a in sh o o tlarig a m u z n in g
sta tik
va
d in a m ik
bosim lari t a ’sir
etadi. S ta tik b o sim la r in sh o o t oldidagi m u z q a tla m in in g h a ro ra t k o ‘tarilishi
sababli,
kengayishi, m u z u y u m in in g in sh o o t o ld id a t o ‘xtashi va suv o q im i,
sh am o l t a ’sirida siljishi natijasida so d ir boMadi. B u n d a n ta sh q a ri, suv sathi
o ‘zgarganda inshootga y u q o rid an yoki p astd an y o ‘nalgan m u z qatlam i kuchi
t a ’sir qiladi.
D in a m ik b o s im h a r a k a td a g i m u z n i n g i n s h o o t g a urilishi o q i b a t i d a ,
i n s h o o t l a r e l e m e n t l a r i a t r o f i d a g i m u z q a t l a m i o s t i d a g i s u v s a t h i
k o ‘tarilgandagi tortib c hiqaruvchi bosim natijasida in shoot devorlari b o ‘ylab
m u z q atla m in in g h arak a tla n ish id an kelib ch iq ad ig an
yem irilishlar natijasida
s o d ir bo 'lad i. M u z la r d a n hosil b o 'la d ig a n yuk lar in sh o o t qurilishi h u d u d id a
m u z t a ’sirini en g k a m id a 5 yil d av o m id ag i k u z a tish la r asosida a n iq la n a d i.
M u zlard an hosil boMadigan yuklar va t a ’sirlar Q M Q b o ‘yicha aniqlanadi.
1 . 2 .8 . Y er qim irla sh i t o ‘g ‘r is id a u m u m iy m a ’lu m o tla r
0 ‘zbekiston seysmik t a ’sirlar kuzatiladigan h u d u d d a joylashgan. Seysmik
teb ra n ish la r b in o va in sh o o tlarg a xavf-xatar tu g ‘d irish d a n tashqari, minglab
in so n la r h a y o tin i xavf o stid a qoldirishi m u m k in .
M asalan, b u n d a y y e r q im irlashlariga 1966-yilda T o s h k e n t va 1976-yilda
G a z li shahridagi zilzila, keyingi yillarda so d ir b o 'l g a n Q a m a s h i tu m a n id a g i
te k to n ik h a ra k a tla r misol b o ‘la oladi.
Kuchli yer qim irlashlar tog‘lam ing yemirilishi va o ‘pirilishiga sabab b o ‘lib,
u larn in g b u tu n la y y o ‘qolib ketishiga h a m d a o ' m i d a y a n g id a n -y a n g i koMlar,
b o tq o q lik lar hosil b o ‘lishiga, d aryo o ‘z a n la rin in g tu b d a n o ‘zgarishiga va
hokazalarga
olib kelsa, den g iz o k e a n la rd a esa kuchli toMqinlar hosil qilib,
a t r o f quru q lik u c h u n katta xavf tu g ‘diradi.
S e y s m ik z ilz ila t a ’s ir e t a d i g a n s h a r o i t d a is h la y d ig a n g i d r o t e x n i k a
in s h o o tla rin i k o ‘rish u c h u n a w a l o , shu h u d u d d a yuz b erad ig an va q a n d a y
maksimal kuch bilan qimirlashi mum kinligini kuzatish; ik kinchidan,
seysmik
t a ’sirni hisobga olish; u c h in c h id a n , in sh o o t m ustahkam ligini, chidam liligini
u n in g bosim li q ism in i yorilib ketm asligini t a ’m in la sh talab qilinadi.
28
Yer q im irlashlari bir n e c h a turlarga boMinadi:
tekto n ik
(y er q o b ig ‘ining
deform atsiyalanishi — siljishi, itarilishi, buzilishi),
vulqonli, a g ‘a nab tushish,
u y g ‘onish
yoki
to 'g'onli.
Eng katta kuchga ega b o 'lg an yer qimirlashiga tektonik harakat qimirlashi
k ira d i. Y u q o r i m a n t i y a n i n g n o t e k i s h a r a k a t i y e r q o b i g ‘in in g n o t e k i s
harakatiga olib keladi. D eform atsiya y etarlicha tez o ‘sganda, yer q o b ig ‘idagi
k u c h la n is h relaksatsiya
qilishga u lg u r m a y d i, b u k u c h la n is h jin s la rd a g i
k u c h la n is h d a n katta b o ‘lsa, uzilish yoki siljish yu z be rad i. E n erg iy a n in g bir
qism i is hqalanish k u c h in i yengish u c h u n sarflanadi, b o s h q a qismi esa o ‘rab
turg an m u h itg a ta rq a lib , te b ra n ib ketadi.
Uzilish tekisligi o ‘rab tu rg a n jo y , yer qim irlash o ‘c h o g ‘i yoki
Download
Do'stlaringiz bilan baham: 
