Гидрометрия

Синов саволлари:
1. Чуқурлик ўлчаш натижалари қандай қайта ишланади?
2. Дарё ўзанининг морфомеирик кўрсаткичларини айтиб беринг.
3. Дарё кенглиги ва ўртача чуқурлик деб нимага айтилади?
4. Дарёнинг жонли кесма майдонига таъриф беринг.
5. Намланган периметр қандай ҳисобланади?
6. Гидравлик радиус деб нимага айтилади?
7. Қандай шароитида гидравлик радиус билан ўртача чуқурлик бир-бирига миқдоран яқин бўлади?
1.3. Сувнинг оқиш тозлигини ўлчаш
1.3.1. Тозликларнинг дарё чуқурлиги ва конглиги
бўйича тақсимланиши

Сувнинг оқиш тезлигини ўлчаш сув сарфини аниқлашда, гидротехник иншоотларни лойиҳалаш ва қуришда, шу билан бирга қатор илмий-амалий масалаларни ҳал қилишда муҳим аҳамият касб этади. Ушбу мавзуда сувнинг оқиш тезлигига таъриф берилиб, сўнгра тезликни ўлчашнинг мақсад ва вазифалари, тезликнинг жонли кесма бўйича тақсимланиши, ўзанда сувнинг ҳаракати турлари ҳамда тезликка таъсир этувчи омиллар ҳақида маълумотлар келтирилади.

Дарё ўзанидаги сув массасининг вақт бирлиги ичида босиб ўтган масофаси сувнинг оқиш тезлигини ифодалайди.
Тозликни ўлчашдан кўзланган мақсад сув режимининг асосий элемонти ҳисобланган сув сарфини аниқлашдан иборат. Халқ хўжалигини бир қанча тармоқларини ривожлантириш учун сув сарфини аниқ билиш корак бўлади. Бунинг учун эса ўзандаги оқим тозлигини аниқлаш талаб этилади. Турли гидротехник ва сув хўжалиги иншоотларини лойиҳалаш, қуриш ва улардан фойдаланишда ҳам ўзанда сувнинг оқиш тозлигини ҳисобга олиш зарур бўлади.
Сувнинг оқиш тозлиги жонли косма бўйича жуда мураккаб тақсимланган бўлади. ×унки ўзандаги сув массаси аксарият ҳолларда турбулонт режимли ҳаракатда бўлади. Турбулонт режимли ҳаракатнинг асосий хоссаларидан бири шуки, сув массасидаги ҳар бир молокула вақт бирлиги ичида ҳам йўналишини, ҳам тозлигини ўзгартириб туради. Умуман суþқликлар ҳаракати ламинар ва турбулонт режимли ҳаракатларга бўлинади. Ламинар режимли ҳаракатда суþқлик массасини ташкил этувчи қатламлар ва заррачалар бир хил йўналишда, ўзаро параллел ҳаракат қилади.
Ўзанда сувнинг оқиш тезлиги суþқлик ботида кичикроқ бўлиб, маълум чуқурликкача ортиб боради ва ундан сўнг яна камаяди. Тозликнинг чуқурлик бўйича бундай тақсимланишига ҳаво билан сув þзаси ўртасидаги ишқаланиш ҳамда ҳаракатланаёиган сув массаси билан ўзан туби орасидаги ишқаланиш сабаб бўлади.
Шамол сув боти тозлигини ошириши ёки камайтириши мумкин. Оқим йўналиши билан шамолнинг йўналиши мос келганда сув юзасидаги тезлик ортади, акс ҳолда камаяди.
Жонли космада тезликнинг тақсимланиш қонуниятини ўрганиш мақсадида изотахлар ўтказилади. Изотахлар жонли космада бир хил тезликдаги нуқталарни туташтирадиган эгри чизиқлардир.