Gidrogeologiya va injenerlik geologiyasi asoslari

BA’ZI  TOG‘  JINSLARIGA  XOS  KAPILLAR  KO‘TARILISH  BALANDLIGI
(Atterberg  va  F. P. Svarenskiy,  V. D. Lomtadze
ma’lumotlari  asosida)
Tog‘ jinslari 
Kapillar ko‘tarilish balandligi, sm 
Mayda shag‘al (5—2 mm) 
2,5 
Qum: 
 
Dag‘al (2—1 mm) 
6,5 
 
12.6-rasm. Lyoss va lyossimon jinslar «aeratsiya zonasida» kapillar suvlar ko‘tarilishining
vujudga kelish sxemasi: I
 — suv o‘tkazmaydigan tog‘ jins qatlami; II — grunt suvi oqimi
vujudga kelgan qatlam; III
 — aeratsiya zonasi. 1 — grunt suvi sathining yuqorigi chegarasi;
2
  —  kapillar  suvi  ko‘tarilgan  balandlik  chegarasi.

---

2 0 6
Jadvalning  davomi
Tog‘ jinslari 
Kapillar ko‘tarilish balandligi, sm 
Yirik donali (1—0,5 mm) 
13,1 
O‘rta yiriklikda (0,5—0,2 mm) 
26,4 
Mayda donali (0,2—0,1 mm) 
42,8 
Mayin donali (0,1—0,05 mm) 
105,5 
Alevrit (0,05—0,02 mm) 
200 
Qumoq tuproq (suglinok)* 
160 
Gil 
90,7—400 
Yengil qumoq tuproq (yengil suglinok) 
196 
 
  *  Gil  va  gilli  jinslarda  kapillar  ko‘tarilishning  maksimal  tezlik  qiymati  (sm/sut)
birinchi  sutkalarga  to‘g‘ri  keladi.
Immobilizovan suv  gravitatsion suv  holatiga o‘tishi  ham mumkin.
Lyoss jinslarida yuz beradigan tiksotropiya jarayoni ana shu suv holati-
ning o‘zgarishi oqibatida yuz beradi.
Tabiatda ba’zi minerallarni fizik-kimyoviy xossa va xususiyatlari bilan
bog‘liq bo‘lgan suv turlari ham uchraydi. Bu suvlar seolit, kristallizatsion
va konstitutsion holatidagi suvlardir.
Seolit holatidagi suvlar opal (SiO
2
nN
2
O) va shu turkumdagi mine-
rallarga xos bo‘lib H
2
O molekula holatida uchraydi. Bu suv minerallar
tarkibidan 80—400°C haroratda ajraladi.
Kristallizatsion holatidagi suv gips (CaSO
4
2H
2
O), soda (Na
2
CO
3
10H
2
O)
va  boshqa  minerallariga  xos.  Ularni  tarkibidagi  suv  100
0
C  dan  past
haroratda ajraladi.
Konstitutsion holatidagi suv muskovit KAl
2
 (Al
2 
Si
3
O
10
)(OH, F)
2
 va
shu turkumdagi boshqa minerallarda uchraydi va ularni tarkibiy qismi
bilan juda mustahkam bog‘langan bo‘ladi. Suv ularni tarkibidan 400°C
dan yuqori haroratda ajraladi.
Shuningdek, suv tog‘ jinslarining g‘ovaklarida, qatlamlarida qattiq
muzlagan, kristallangan holatda ham uchraydi. Bunday suvlar yilning
fasllari  mobaynida  erishi  va  suyuq  holatga  o‘tishi  yoki  doimiy  muz
holatida qolishi ham mumkin.