Gidravlika va gidravlik tizimlari

Ranglovchi moddalar. Meva va sabzavot turli pigmentlarga ega.
Xlorofillar. Bu pigmentlar pishib yetilmagan meva va sabzavot hamda
barglarga yashil rang beradi. O‘simliklarda xlorofill miqdori quruq modda
miqdorining qariyb 1% ni tashkil etadi. Unga odatda boshqa rang beruvchi modda
– karotinoidlar yo’ldosh bo’ladi.
Xlorofillar suvda erimaydi, ammo yog’da eriydi.
Efir moylari. Efir moylari meva va sabzavot po’stlog’ida yig’iladi. Aromatik
moddalarga ziravorlar va ko’katlar juda boy: petrushka, selderey, ukrop, estragon,
bazilik, koriandr, mayoran (0,05 dan 0,5% gacha, alohida hollarda 1% efir
moylariga ega). Mandarin po’stlog’ida 1,8 -2,5% efir moylari mavjud, piyozda
0,05% gacha, sarimsoqda qariyb 0,01%. Ko’plab meva va sabzavotda efir
moylarining miqdori 0,001% dan oshmaydi.
Efir moylari mevalarga hid beradi, inson organizmida esa oshqozon shirasi
ajralishi va ovqatning yaxshi hazm bo’lishiga yordam qiladi. Efir moylari
uchuvchan moddalar, bo’lib qaynatish vaqtida ma‘lum qismi yo’qoladi. Efir
moylarining aksariyati suvda erimaydi. Ular turli organik moddalarda eriydi.
Ayrim sabzavotlar (piyoz, sarimsoq) ning efir moylari antibiotik xususiyatlarga
ega.
Mineral moddalar. O‘simlik to’qimalarida barcha tirik hujayra va
to’qimalarning tarkibiy elementlariga kiruvchi mineral moddalar mavjud. O‘simlik
va hayvonot organizmining kerakli muhim fiziologik funksiyasi u yoki bu mineral
modda yetishmasligi tufayli buziladi. Meva va sabzavotdagi mineral moddalarni
inson organizmi yaxshi hazm qiladi.
Mineral moddalarning miqdori mahsulot o’lchangan miqdorini yoqishda hosil
bo’lgan kul miqdori orqali topiladi. Meva va sabzavotni yoqishda hosil bo’ladigan
kul miqdori 0,2 – 1,8% ni tashkil etadi.
Mineral moddalar kulda yuzdan ulushi bo’lgan makroelementlar (kaliy,
kalsiy, fosfor, natriy, magniy, xlor) va kulda mingdan ulushi bo’lgan
mikroelementlar (temir, mis, rux, yod, bariy, xrom, bor, alyuminiy, kobalt va b.)
dan iborat.
Kulning qariyb 50% ni kaliy oksidi tashkil etadi. Bu modda protoplazmaning
suv tutish xususiyatini oshiradi. Fosfor va oltingugurt oqsil tarkibiga kiradi va
hujayraning energiya almashish jarayonlarida muhim rol o’ynaydi. Fosfor
kimyoviy birikmalarning reaksiyaga kirish qobiliyatini balandroq qiladi.