Гетероциклик бирикмалар тузилиши ва синфланиши

Поливинилпирролидон сунъий қон, елим ва бошқа маҳсулотлар сифатида кенг қўлланилади.

• Алкилланган пиррол ҳалқаси биологик муҳим пигментлар, хусусан қон пигменти, хролофилл, витамин-1 ва бошқалар таркибига киради. Улар темир, кобольт ва бошқа металлар билан комплкес бирикмалар ҳосил қилиб, биологик жараёнларда муҳим роль ўйнайди.

• Порфин ҳалқаси қуйидагича тузилган:

• Индол.

• Индол жипслашган гетероциклик бирикмаларга мисол бўлади.
• Индол биринчи маротаба 1886 йилда А. Байер томонидан оксииндолни рух кукуни билан хайдаш орқали олинган. Тошкўмир смоласи таркибида бўлади, у 520С да суюқланадиган рангсиз, қўланса хидли, кристалл модда.

• 1. Формил-о-толуидинни ички молекуляр жипслаштириш. Бу индол молекуласининг тузилишини исботлашда муҳим аҳамият касб этади.

• 2. о-Аминофенилацетальдегидни ички молекуляр жипслаштириш орқали ҳам индол олинади:

• 3. Индол ҳосилалари олишнинг альдегид ва кетонлар фенилгидрозонларини рух кукуни ёки сульфат кислота билан кўшиб қиздириш усули Фишер томонидан кашф этилган бўлиб, А.Е. Арбузов томонидан такомиллаштирилган.

• Анилин ва унинг ҳосилалари гликоллар ёки аминоспиртлар билан биргаликда юқори ҳароратда (400-5000С) катализаторлар устидан ўтказилган индол ва унинг ҳосилалари ҳосил бўлади:

• Реакция қуйидаги босқичлар орқали боради:

• 2-алкилиндоллар о-толуидин ва бир асосли карбон кислоталарни юқори ҳароратда (400-5000С) катализаторлар устидан утказилганда яхши унум билан ҳосил бўлади (Д.Юсупов ва бошқалар).

• Индол ва скатол (3-метилиндол, суюқланиш ҳарорати 950С) оқсил моддаларнинг чириши натижасида ҳосил бўладилар. Ҳар иккиси ҳам ўта қўланса хидга эга. Индол жуда оз миқдорда эритувчиларга қўшилганда гул хидини беради. У жасмин ва апелсин гуллари таркибида учрайди.
• Индолнинг кимёвий хоссалари пирролникига ўхшаш. Индол пирролга ўхшаш кучсиз асос хоссасига эга. Шунинг билан бирга, у фенолнинг хоссаларини такрорлайди (кучсиз кислота). Кислоталар таъсирида полимерланиб кетади. Пирролга ухшаш хлорид кислота билан намланган қарағай таёқчани қизил рангга бўяйди (Эрлих реакцияси).

•