Германия федератив республикаси

2-rasm. 2008-2017-yillarda Germaniya Federativ Respublikasi byudjet taqchilligi/profitsiti ko’rsatkichlari.

Manba: Government at a Glance 2017 - © OECD 2017/Public Finance and Economics Figure 2.1. General government fiscal balance as a percentage of GDP, 2007, 2009, 2015 and 2016; 2013_zhurn_Finansyi__5_Dinamika_i_str-ra_rashodov_feder_byudzheta_.pdf.

Yuqoridagi rasmdan guvohi bo’lishimiz mumkinki, 2008-2013-yillar oralig’ida Germaniya Federativ Respublikasi federal byudjeti xarajatlar qismi daromadlar qismidan sezilarli darajada yuqori ko’rsatkichlarni qayd etdi. Ko’plab g’arb ekspertlari, jumladan, Jahon banki guruhi, Iqtisodiy Hamkorlik va Taraqqiyot Tashkiloti(OECD), London Biznes maktabi iqtisodchilarining talqiniga ko’ra mazkur o’ziga xos trendga quyidagi omillar sabab bo’lgan:

• 
  Jahon moliyaviy iqtisodiy inqirozi natijasida ko’plab Germaniya banklari hamda moliya muassasalari qimmatli qog’ozlari narxining keskin pasayishi;
  
• 
  Yevropa Ittifoqi mamlakatlari tomonidan inqiroz oqibatlarini yumshatishda proteksionizm siyosati mehanizmlaridan foydalanilganligi;
  
• 
  Germaniya Federativ Respublikasi davlat qarzi darajasining yuqoriligi(davlat qarzining YaIMga nisbati 2008-2013-yillarda o’rtacha 73%ni tashkil etgan);
  
• 
  Mamlakat import ko’lamini kamaytirishga qaratilgan siyosat olib borganligi natijasida import ta’riflari va QQSdan olingan daromad miqdorining kamayishi;
  
• 
  Kichik biznes subyektlarining inqiroz natijasida bankrotlik holatiga yuz tutish darajasining yuqoriligi(2009-yilda Germaniya kichik biznes faoliyati bilan shug’ullanayotgan tadbirkorlarning 20312 nafari o’z faoliyatini tugatishga majbur bo’lib, mazkur ko’rsatkich 2007-yilga nisbatan 23,8%ga ko’p demakdir);
  
• 
  Mamlakat harbiy xarajatlarining ittifoq doirasidagi mamlakatlarga nisbatan sezilarli darajada yuqoriligi (2008-yilda umumiy byudjet xarajatlarining qariyb 17 foizi mazkur sohaga yo’naltirilgan);
  
• 
  Mamlakatda davom etayotgan qarish tendensiyasi natijasida ijtimoiy himoyaga yo’naltirilgan davlat byudjeti xarajatlarining yuqoriligi(umumiy byudjet xarajatlarining qariyb 28 foizi ijtimoiy himoya hamda pensiya ta’minotiga sarf etiladi).
  

Ma’lumki, davlat byudjeti daromadlarini shakllantirish bu shunday tartibga soluvchi jarayonki, bunda iqtisodiyot uchun muhim bo’lgan YaMMdagi ulush aniqlanadi. Daromadlarni shakllantirishda byudjet siyosatining eng muhim bo’g’ini sifatida soliq siyosati e’tirof etiladi. Soliqdan tushumlar byudjet barcha daromadlarning 90% dan ortiq qismini tashkil etadi. Bunda mazkur tushumlarning 2/3 qismi to’g’ri soliqlar hisobidan shakllantiriladi. Lekin ularning hissasi turlicha darajadagi byudjetlarda turlichadir.

GFR soliq tizimi tug’ri va egri soliqlarni o’z ichiga oladi. Asosiy soliq to’lovchilari ishchi va xizmatchilardir. Ularning ulushi mamlakatning barcha soliqlar tizimining 70%ni tashkil etadi.⁵

GFR soliq tizimida daromad solig’i alohida ahamiyatga ega bo’lib uning xissasiga soliqli tushumlar umumiy summasining 1/3 qismi to’g’ri keladi. Ushbu soliq daromadga ega bo’lgan fuqarolardan olinadi. Uzoq tortishuvdan so’ng hukumat daromad solig’i minimal stavkasi 18%, maksimal stavkasi esa 42% qilib belgilandi. Mol-mulk solig’i yuridik va jismoniy shaxslar mulkida bo’lgan mol-mulkdan 60% miqdorida undiriladi. Xunarmandchilik solig’i jismoniy va yuridik shaxslar faoliyati natijalariga emas, balki korxona kapitali va daromadlariga solinadi.Yer solig’i korxonalar yer uchastkalariga o’rmon xo’jaligi va qishlok xo’jaligi yer-mulkiga solinadi. Soliqlar yengil avtomashinalar uchun ularning dvigateli hajmi, yuk avtomobillari uchun avtomobilning umumiy hajmiga qarab solinadi.