Германия федератив республикаси

Kirish

Ma’lumki, so’nggi yillarda jadal sur’atlarda rivojlanayotgan mamlakatlar bilan bir qatorda rivojlangan mamlakatlar iqtisodiyotida ijtimoiy himoya masalalari, qishloq xo’jaligi sohasini davlat tomonidan qo’llab-quvvatlash, strategik sanoat korxonalarini davlat mablag’lari hisobidan moliyalashtirishning o’sishi YaIMning davlat byudjeti orqali qayta taqsimlanish salmog’ining ortishiga olib kelmoqda.

Iqtisodiy qonun va ta’riflardan ma’lumki, barqaror holatdagi davlat byudjeti deganda uni taqchilliksiz yoki muayyan andozaga mos keluvchi taqchillik bilan ijrosi tushuniladi. Davlat byudjetidagi taqchillikning me’yoridan ortishi yoki uni asoratli ravishda bo’lishi oqibatda boshqarib bo’lmas davlat qarzlarini yoki yuqori darajadgi inflyatsiyani keltirib chiqaradi. Bu o’z navbatida, aholining kam taminlangan qismining turmush darajasiga salbiy ta’sir ko’rsatadi. Shuningdek, bu holat iqtisodiyotning ijtimoiy yo’naltirilgan bozor munosabatlariga o’tkazishning asosiy tamoyillaridan biri — kuchli ijtimoiy siyosat olib borishga to’sqinlik qiladi.

E’trof etish joizki, jahon miqyosida davlatning barqaror iqtisodiy o’sish ko’rsatkichlarini namoyon etishida davlat byudjeti xarajatlarining va uni shakllantiruvchi daromadlar qismining muvozanatlashganligi muhim ahamiyat kasb etib, mamlakatning o’z xarajatlari taqsimotini oqilona tashkil etishi aholi turmush darajasining yuksalishiga zamin yaratadi.

Mazkur kurs ishi byudjet siyosatining eng muhim yo’nalishlaridan biri davlat byudjeti taqchilligini rivojlangan davlat misolida boshqarish masalasiga bag’ishlangan.
Ushbu tadqiqot ishining nazariy asosini xorijlik yetakchi olimlarining jahon byudjet taqchilligi muammolariga doir amaliy ishlanmalar, ilmiy maqola va konseptual nazariyalari tashkil etadi. Byudjet kamomadi sabablari va oqibatlari mavzusiga doir ilmiy ishlar g’arb iqtisodchi-olimlari tomonidan chuqur tahlil etilgan. Xususan, M.V.Jarikova¹ o’zining “Germaniya Yevropa Ittifoqining lokomativi” maqolasida Yevropa Ittifoqi mamlakatlarida byudjet taqchilligini yuzaga keltiruvchi iqtisodiy omillarga ahamiyat qaratib, mazkur defisitni bartaraf etishda qimmatbaho qog’ozlar emissiyasi hamda tashqi qarz instrumentlridan foydalanish har doim ham kutilgan samaradorlikni taqdim etmasligiga urg’u bergan bo’lsa, boshqa bir ekspert N.N.Svetkovning talqiniga ko’ra, byudjet kamomadini yuzaga kelishiga asosiy sabab sifatida mamlakatda prognozlash mehanizmlarining sustligi va davlatning ko’zda tutilmagan xarajatlarining yuqoriligi ko’rsatilgan bo’lsa, o’zbek iqtisodchilari A.V.Vahobov; T.S.Malikov;² A.Jo’rayev³ davlat byudjeti kamomadinig yuzaga kelishiga zamin yaratuvchi asosiy omillar sifatida favqulotda hodisalarning mavjudligi, iqtisodiyotda inqiroz holatlarining vujudga kelishi; hukumatning mamlakatdagi moliyaviy holatni yetarli darajada nazorat qilolmasligi, byudjet xarajatlari tarkibiy tuzilishi (strukturasi)ning oqilona emasligi, yirik davlat investitsiyalarini amalga oshirish amaliyotining mavjudligi, harbiy xarajatlar darajasining nisbatan kattaligini e’tirof etadilar.