Geosiyosat asoslari

Xitoy uchun 5+l. 2020-yil l6-iyulda Xitoy Markaziy Osiyo mamlakatlari va Xitoy tashqi ishlar vazirlari darajasida birinchi 5+l uchrashuvini o’tkazdi. Uchrashuvda asosan pandemiya oqibatlarini bartaraf etish va mintaqa mamlakatlari iqtisodiyotini tiklashga e’tibor qaratildi⁹³. Xitoy ShHT va "Bir kamar va bir yo’l tashabbusi" kabi formatlarning mavjudligiga qaramasdan, rasmiy Pekin Markaziy Osiyo uchun o’yinni yangi shaklga o’tishni oshladi. Bu bir tomondan, kerakli formatning xitoycha versiyasi deb tan olinsa-da, boshqa tomondan, u hali rivojlanish istiqbollari to’g’risida aniqroq tasavvurni e’lon qilgani yoq. Yaqinda taklif qilingan "Belgilar va yo’llar" doirasida Xitoy rahbarining "Umumiy taqdirlar jamiyati" shiori xitoyliklarning Markaziy Osiyodagi ishtirokining kelajakdagi oqibatlarini yashiradi.
Ushbu noaniqlik ikki holatdan kelib chiqadi: birinchi, ushbu shiorni tobora rivojlanib borayotgan jahonshumul kuchini ilgari surayotgani, uning dunyo tartibotida paydo bo’layotgan mavqeini turli xil uyushmalar va sxemalarni keltirib chiqarishi; ikkinchisi ushbu kuchning Markaziy Osiyo mintaqasiga qo’shni ekanligigadir⁹⁴. Shuning uchun ham mintaqa mamlakatlarida shuningdek, xalqaro ekspertlar orasida Xitoyning ushbu mintaqada tobora ko’payib borayotganligini baholash bo’yicha sinofobiya kuchayib bormoqda.
XXI asrda Xitoyning geosiyosati hali AQSh va Rossiyaning geosiyosatidan farqli o’laroq o’rganilmagan. “Kamar va yo’l” formati yashirishi mumkin bo’lgan xatarlarni nafaqat mahalliy, balki xalqaro ekspertlar ham ta’kidlamoqda. Eng keng tarqalgan narsalardan biri bu Markaziy Osiyo mamlakatlari uchun ehtiyotkorlik va qo’rquvning sabablari quyidagilardir: yerlarni xitoylarga berishga nisbatan millatchilik reaktsiyalarining kuchayishi (20l6-yilda Qozog’istonda bo’lgani kabi); savdo raqobati; xitoylik firmalar bilan tuzilgan shartnomalarning oshkoraligi va ularning mahalliy atrof-muhit qoidalari va qonunlariga mos kelmasligi; mahalliy ishchilarni yollash talablariga rioya qilmaslik va hk.
Xitoyning Markaziy Osiyo davlatlariga nisbatan siyosatining asosida, avvalo, xavfsizlik, iqtisodiy hamkorlik hamda energetika yotadi.
- Xavfsizlik: a) chegaradosh Markaziy Osiyo davlatlari xavfsizligi;
b) Xitoydagi separatistik va mustaqillikka qaratilgan turli harakatlarga qarshi kurashda Markaziy Osiyo davlatlari bilan hamkorlik;
- Xitoyning demokratik islohotlar va inson huquqlari sohasida hech qanday talablari yo’q. Balki iqtisodiy hamkorlikda xavfsiz mintaqa va progressiv hukumatlar bilan munosabat qulayroq;
- Xitoy uchun mudofa sohasida hamkorlik muhim. Bu borada Chegara davlatlari o’rtasida harbiy ishonchni kuchaytirish to’g’risida shartnoma Xitoy, Rossiya, Qozog’iston, Qirg’iziston va Tojikiston o’rtasida imzolangan;
- Xitoy, Rossiya, O’zbekiston, Qirg’iziston va Qozog’istonni ichiga olgan SHanxay klubidan asosiy maqsad ham terrorizmga qarshi kurash, mustaqil davlatlarning diL’gara va xavfsizligini saqlashga qaratilgan;
- SHanxay hamkorlik tashkiloti Rossiya va Markaziy Osiyo davlatlari bilan iqtisodiy, siyosiy va harbiy yo’nalishlarda hamkorlik uchun asos solgan bo’lsa-da, u, asosan, Xitoyning iqtisodiy manfaatlari uchun samarali xizmat qilib kelmoqda;
- Xitoy o’z ichki bozorini ta’minlash maqsadida Markaziy Osiyo davlatlari bilan kuchli iqtisodiy hamkorlik aloqalarini mustahkamlab bormoqda;
- Xitoy ham AQSH singari Markaziy Osiyo davlatlarining kuchli davlatlarning ta’siridan xoli, siyosiy barqaror va iqtisodiy rivojlangan mintaqa bo’lib qolishidan manfaatdor;
- Xitoy AQSHning mintaqada demokratiyani yoyish siyosatiga qarshi bo’lib, u mintaqa davlatlarining G’arb manfaatlariga xayrixoh bo’lishiga ko’p ham moyillik bildirmaydi. G’arbparast hukumatlar uning ham iqtisodiy, ham siyosiy manfaatlari uchun to’siq bo’lishi mumkin;
- Xitoy 20l4 yildan keyin Markaziy Osiyo mintaqasida saxiy investor sifatida faol iqtisodiy rol o’ynaydi;