Geometriya 7-sinf

SIRKUL VA CHIZG‘ICH YORDAMIDA
YASASHGA DOIR MASALALAR
52
124

---

125
Masala. 
AB
va 
CD
kesmalar va 
OE
nur berilgan (
2a-rasm
)
.
Sir kul yordamida 
OE
nurga 
AB
+ 
CD
ga teng kesmani qo4ying.
Yasash:
1-qadam.
Sirkul yordamida 
AB
kesmaga teng 
A
1
B
1
kesmani 
OE
nurga 
qo4yamiz (
2b-rasm
)
.
2-qadam.
Sirkul yordamida 
CD
kesmaga teng 
C
1
D
1
kesmani 
B
1
E
nurga qo4yamiz 
(
2c-rasm
).
Hosil bo4lgan 
A
1
D
1
kesma # uzunligi 
AB
+ 
CD
ga teng bo4lgan kesmadan 
iborat bo4ladi.
C
1
C
1
D
1
D
2
A
A
1
B
1
O
B
1
D
1
B
E
E
O
A
1
A
O
C
C
B
E
D
D
a)
b)
c)
1.
Yasashga doir masalalar muhimligining sababi nimada?
2.
Yasashga doir masalalarning qanday o4ziga hos tomonlari bor?
3.
Oddiy chizg4ich yordamida qanday shakllarni chizish mumkin?
4
.
Sirkul yordamida yasashga doir qanday ishlarni amalga oshirish mumkin?
5.
Yasashni bajarishda o4lchashga ruxsat beriladimi?
6.
To4g4ri chiziqda 
A
va 
B
 
nuqtalar berilgan. 
BA
nurda 
B
nuqtadan boshlab 
BC
kesmani shunday qo4yingki, 
BC
= 2
AB
bo4lsin.
7.
 
Agar aylanadan tashqaridagi nuqtadan aylananing eng yaqin va uzoq nuqtalari-
gacha bo4lgan masofalar mos ravishda 2 
sm
va 10 
sm
bo4lsa, aylana radiusini 
toping.
8*.
A
va 
B
nuqtalar berilgan. Faqat sirkuldan foydalanib shunday 
C
nuqta yasangki, 
AC
= 3
AB
bo4lsin.
9.
a
va 
b
uzunlikdagi kesmalar berilgan
 
(
a>b)
. a) 
a
 
+ 
b
; b) 
a
 
−
b
; c) 2
a
+ 3
b
; 
d) 2
a
−
b
uzunlikdagi kesmalarni yasang.
10.
Uzunligi 12 
sm
va 5 
sm
bo4lgan kesmalar berilgan. Uzunligi a) 17 
sm
;
b) 7 
sm
; c) 2
4
sm
; d) 22
 sm
; e) 29 
sm
bo4lgan kesmalarni yasang.
Savol, masala va topshiriqlar
Mashq.
AB > CD
bo4lsin.
AB – CD

kesmaga teng kesmani yasang
125

---

126
1.
Sardor aylana chizib bo4lgach, uning markazini 
qalam bilan belgilashni unutganini payqab 
qoldi. O4chakishganday, izi ham qolmabdi. 
Lekin aylananing radiusi 12 
sm
ekanligi 
uning esida edi. Bu ma’lumotdan foydalanib, 
faqat sirkul yordamida chizilgan aylananing 
markazini topib bo4ladimi?
2.
1-rasmda ko4rsatilgan shaklni beshta teng 
bo4lakka bo4ling.
3.
2-rasmda 12 ta gugurt cho4pidan yasalgan uchta 
kvadrat berilgan. Bu 12 ta gugurt cho4pini 
sindirmasdan, hammasidan foydalanib a) ik-
kita b) to4rtta c) 6 ta kvadrat yasang.
4
.
Ikkita bir xil teng yonli to4g4ri burchakli uch-
b urchakni (
3-rasm
) shunday joylashtiringki, 
natijada, to4rtta bir xil teng yonli to4g4ri 
burchakli uchburchak va bitta kvadrat hosil 
bo4lsin.
5.
Ikkita bir xil teng tomonli uchburchakni 
(
4
-rasm
) shunday joylashtiringki, natijada, 
oltita bir xil teng tomonli uchburchak va bitta 
barcha tomoni teng bo4lgan oltiburchak hosil 
bo4lsin.
6.
a) 10 ta; b) 11 ta bir xil cho4pdan 3 ta teng 
kvadrat yasang.
7.
12 ta bir xil cho4pdan, ularni sindirmasdan, 
a) 
4
ta; b) 6 ta teng kvadrat yasay olasizmi?
8.
5-rasmda ko4rsatilgan shaklni qalamni qo-
g4ozdan uzmasdan va bir kesma ustidan ikki 
marta yurgizmasdan chizib ko4ring.
9.
Soy bo4yida beshta uy bo4lib, ulardan uchtasi 
dar yoning bir tomonida, qolgan ikkitasi esa 
1
2
3
4
5
6
A
D
B
C
S
QIZIQARLI MASALA VA BOSHQOTIRMALAR
53
126

---

127
daryoning ikkinchi tomonida joylashgan (
6-rasm
). Agar har bir uy qolgan 
uylar bilan alohida yo4l bilan bog4lan sa, nechta ko4prik qurishga to4g4ri keladi?