Geometriya 7-sinf

Tarixiy lavha
122
Yerning aylanish o‘qi yoki
Qutb yulduzi yo‘nalishi
Ekliptika=Yer 
orbitasi
tekisligi
Yer Ekvatoridan
o‘tgan tekislik
Yer orbitasi
Yer
Quyosh
17
0

---

123
VI BOB
YASASHGA DOIR 
MASALALAR
2
5
3
1
6
4
3
2
1
4
5
6

---

124
Yasashga oid masalalarni faqat oddiy chizg4ich va sirkul 
vositasida yechish # mantiqiy mushohada qilish qobiliyatini 
o4stiradi.
Shuning uchun Qadimgi Yunonistonda bu mav-
zudagi masalalarni yechish san’at darajasiga ko4tarilgan.
Shu paytgacha turli xil asboblar yordamida har xil 
geometrik shakllarni yasab keldik. Masalan, chizg4ich 
yordamida to4g4ri chiziq, nur, kesma, uchburchak va 
boshqa shakllarni chizdik. Chizg4ich va transportir 
yordamida turli xil burchaklar qurdik. 
Sirkul yordamida esa 
aylana va yoylar, goniya bilan parallel va perpendikulyar 
to4g4ri chiziqlar yasadik.
1
Ma’lum bo4lishicha, ko4plab geometrik shakllarni faqat masshtabli bo4linma-
larga ega bo4lmagan, 
bir tomoni tekis chizg4ich hamda sirkul (
1-rasm
) vositasida 
yasash mumkin ekan. 
Shu sababdan geometriyada mana shu ikki asbob yordamida 
yasashga doir masalalar alohida ajratib
o4rganiladi.
Bu ikki asbobdan foydalanishning maxsus qoidalari bor. Ular vositasida faqat 
quyidagi ishlarni bajarishga ruxsat
etiladi:
Oddiy chizg4ich yordamida faqat:
1) Ixtiyoriy to4g4ri chiziq chizish;
2) Tayin nuqtadan o4tuvchi to4g4ri chiziq chizish;
3) Ikki nuqtadan o4tuvchi to4g4ri chiziqni chizish.
Sirkul yordamida faqat:
1) Ixtiyoriy aylana chizish;
2) Markazi berilgan nuqtada bo4lgan ixtiyoriy radiusli aylana chizish;
3) Tayin radiusli, markazi esa ixtiyoriy nuqtada bo4lgan aylana chizish;
4
) Markazi berilgan nuqtada, radiusi berilgan kesmadan iborat aylana chizish;
5) Berilgan kesmaga teng kesmani, nurga uning boshidan boshlab qo4yish.
Boshqa har qanday yasashni mana shu tariqa bajarishga harakat qilinadi. Hatto 
chizg4ichda millimetrli bo4linmalar bo4lsa-da, kesmalarning uzunliklarini o4l chash 
va ma’lum uzunlikdagi kesmani biror to4g4ri chiziqqa qo4yishga ruxsat berilmaydi 
(chunki oddiy chizg4ichda bo4linmalar yo4q). Shuningdek, chizg4ichning ikki 
qirrasidan foydalanib, parallel to4g4ri chiziqlar o4tkazishga ham ruxsat berilmaydi 
(chunki oddiy chizg4ichning bir tomoni tekis, xolos). 
Yasashga doir masalalarda nafaqat biror geometrik shaklni yasash yo4lini, 
usulini topish talab qilinadi, balki hosil bo4lgan geometrik shakl haqiqatan berilgan 
shartlarni qanoatlantirishini asoslash, ya’ni yasash to4g4riligi va to4liq bajarilganini 
isbotlash ham lozim bo4ladi.