Geografiyasi

Iqtisodiy  rayonlashtirish  -  ishlab  chiqarishni  samarali  tashkil  qilishni 
takomillashtirish va hududiy rejalashtirish asosi sifatida mamlakatlarning hududiy-
iqtisodiy  majmuasini  ifodalaydi.  Iqtisodiy  rayonlashtirish  uzoq  tarixga  ega. 
Iqtisodiy  rayonlashtirish  asosida  hududiy  mehnat  taqsimoti  yotadi.  Ana  shu  
mehnat  taqsimoti  orqali  mamlakatlarning  ayrim  qismlari,  ya’ni  tabiiy-iqtisodiy 
jihatdan yaxlit hududlari ishlab chiqarishning bir yoki bir nechta iqtisodiy samarali 
bo’lgan tarmoqlariga ixtisoslashadilar. Natijada, rayon darajasidagi va rayonlararo 
aloqalar  amalga  oshadi.  Mamlakat  bu  iqtisodiy  rayonlar  tizimi  bo’lib,  o’z 
navbatida  iqtisodiy  mintaqalarga,  iqtisodiy  kichik  rayonlarga  bo’linadi.  Iqtisodiy 
rayonlar bir-biridan ishlab chiqarish sharoitlari bilan farqlanadi. Bunday sharoitlar:  
a) iqtisodiy rivojlanish darajasi; 

---

205 
 
b) mehnat resurslarining shakllanish xususiyatlari; 
B) ishlab chiqarish tizimining ixtisoslashuvi va kontsentratsiyasi; 
g) transport turining shakllanishi; 
d) ishlab chiqarishning tabiiy omillari hamda 
e) 
tabiiy-tarixiy 
xususiyatlari 
bilan 
belgilanadi. 
(N.T.Agafonov, 
A.T.Chistabayev va boshqalar). 
Iqtisodiy  jihatdan  qulay  rayonlarda  yirik  ishlab  chiqarish  turlari  -  elektro 
energetika,  metallurgiya,  mashinasozlik,  kimyo,  engil,  oziq  -  ovqat  sanoati 
majmualarini,  ixtisoslashgan  qishloq  xo’jaligini  joylashtirish  butun  mamlakat 
xo’jalik  majmuasi  uchun  yuqori  iqtisodiy  samara  beradi.  Ayni  vaqtda,  iqtisodiy 
rayonlarda samarali ishlab chiqarish tizimining shakllanishi mavjud tabiiy sharoit 
va  tabiiy  resurslardan  majmuali  foydalanish,  sanoat  tarmoqlarining  o’zaro 
uyg’unlashgan  holda  rivojlanishini  ta’minlash  va sanoat  majmualari,  agrosanoat 
ishlab  chiqarishi  va  infrastruktura  tarmoqlarini  barqaror  rivojlanishi  hamda 
ijtimoiy-iqtisodiy,  ekologik  muammolar  yechimlarini  hal  qilishi  bilan 
chambarchas  bog’liqdir.  Shuningdek,  iqtisodiy  rayonlarni  siyosiy-ma’muriy 
bo’linishlari  doirasida  ajratish  ishlab  chiqarish  kuchlarining  rivojlanishiga  va 
samarali  ishlab  chiqarish  tizimini  shakllanishiga  to’sqinlik  qiladi.  Chunki,  yaxlit 
tabiiy  -  iqtisodiy  hududlarda  tabiiy  resurslarni  turli  siyosiy-ma’muriy  birliklar 
doirasida bo’linib qolishi bu resurslardan oqilona foydalanishga imkon bermaydi. 
Mamlakatlarni tabiiy, ijtimoiy-iqtisodiy, ekologik hamda iqtisodiy rayonlashtirish 
iqtisodiyot 
tarmoqlarining 
rivojlantirish 
va 
boshqarish 
imkoniyatlarini 
kengaytiradi. Har bir iqtisodiy rayon uchun mintaqaviy siyosatni ishlab chiqish va 
amalga oshirish imkonini beradi.