Geografiyasi


Iqtisodiy  geografik  o’rin



Download 2,74 Mb.
Pdf ko'rish
bet191/212
Sana31.12.2021
Hajmi2,74 Mb.
#245748
1   ...   187   188   189   190   191   192   193   194   ...   212
Bog'liq
Inson geografiyasi qollanma

Iqtisodiy  geografik  o’rin.  Iqtisodiy  geografik  o’rin  -  iqtisodiy 
geografiyaning aniq tushunchasi, uning “kalitidir” chunki, ushbu tushuncha orqali 
korxona, shahar yoki boshqa hududiy ob’ektlarning nima uchun xuddi shu  joyda 
qurilganligi va nima sababli shu  darajaga yetganligini anglab olinadi. Shu  naqtai 
nazardan  iqtisodiy  geografik  o’rinni  iqtisodiy  geografik  bilimning  o’ziga  xos 
usulidir  (iqtisodiy  rayonlashtirish  ham  xuddi  shunday  metod  sifatida  qarash 
mumkin. 
Iqtisodiy  geografik  o’rin  -  bu  ma’lum  bir  ob’ektning  korxona,  shahar, 
viloyat,  mamlakat  o’zidan  tashqarida  yotgan  geografik  ob’ektlarga  (tog’,  daryo, 
dengiz, chegara, konlar, yo’l va h.k.) nisbatan joylashuvi va ularning ko’rilayotgan 
ob’ektning iqtisodiy rivojlanishga ta’siri demakdir. 
Bu yerda quyidagilarga e’tibor bermoq lozim: 
- iqtisodiy geografik o’rin tushunchasida ko’rilayotgan ob’ekt bitta, yagona, 
uning tashqarisidagi, atrofdagilar esa bir nechta; 
-  markaz  va  tashqi  ob’ektlar  o’rtasida  hududiy  iqtisodiy  aloqa  va 
munosabatlar  bo’ladi  va  ular  bir  tomonga,  ya’ni  ko’rilayotgan  joyga  nisbatan 
taxlili etiladi; 
-  iqtisodiy  geografik  o’rin  tarixiy  tushunchadir,  chunki  ma’lum  bir  joyning 
o’rni vaqt o’tishi bilan qulay yoki noqulay bo’lishi mumkin; 


206 
 
-  iqtisodiy  geografik  o’rin  turli  bosqichli  (mikro,  mezo  va  makro  o’rin)  va 
har  xil  tarkibiy  qismlarga  ega  (gidrogeografik,  antropogeografik,  transport-
geografik o’rin va h.k.) ; 
- iqtisodiy geografik o’rin davlat darajasida ko’rilganda u siyosiy mazmunga, 
ya’ni siyosiy geografik o’rin  ma’nosini oladi. 
Qator  misollarga  murojat  qilaylik:  Toshkent  viloyatidagi  Bekobod  shahrida 
respublikamizda yagona qora metalllurgiya korxonasi qurilgan. Nima uchun ushbu 
korxona  aynan  shu    shaharda  joylashtirilgan?  Sababi-Bekobodning  iqtisodiy 
geografik  o’rin  qulay:  u  Toshkent,  Mirzacho’l,  hamda  Farg’ona  iqtisodiy 
rayonlariga  yaqin  joylashgan;  shahar  yaqinida  Farxod  GES,  qurilish  bazasi-
tsement  zavodi  ham  mavjud;  korxona  mahsuloti  asosan  Toshkent  sanoati  uchun 
kerak. 
Nima  sababdan  Chust,  Nurota,  G’ijduvon,  Xiva,  Shaxrisabz  kabi  shaharlar 
juda  qadimiy,  boy  tarixga  ega  bo’lishiga  qaramasdan  hamon  katta  markaz  emas, 
yaqindagina  vujudga  kelgan  Navoiy  esa  tez  orada  katta  shaharlar  qatoriga  kirdi? 
Bu  savolga  ham  javobini  ko’proq  ularning  iqtisodiy  geografik  o’rnidan  qidirish 
kerak. 
Yer  yuzidagi  aksariyat  yirik  shaharlar  ularning  qulay  geografik  o’rin  orqali 
mashhurdir.  Masalan,  Stambul,  Singapur,  Aleksandriya,  Volgograd,  Novosibirsk, 
Shanxay, Sankt-Peterburg, London, Rim, Rio-de-Janeyro va h.k. 
Jahon  geosiyosiy  xaritasida  va  hamjamiyatida  Britaniya,  Yaponiya,  AQSh 
kabi davlatlarining yuqori darajada taraqqiy ekanligi va, ayni vaqtda, Afg’oniston, 
Nepal,  Butanga  o’xshash  mamlakatlarning  nisbatan  sust  rivojlanganligini, 
qoloqligi  ko’p  jihatdan  ularning  geografik  o’rni  bilan  izohlanadi.  O’zimizning 
vatanimiz  O’zbekiston  bir  vaqtlar  Buyuk  ipak  yo’lida,  katta  karvon  yo’lida 
joylashtirilganda juda qulay geografik mavqega ega. Keyinchalik jahon madaniyati 
va  savdosida  degiz  hamda  okeanlar  ahamiyatining  oshishi  natijasida  bu  qulaylik 
o’z kuchini yo’qotdi. Hozirgi kunda esa yurtimiz iqtisodiy geografik o’rnini yana 
yaxshilashga katta e’tibor berilmoqda. 
Iqtisodiy geografik o’rin katta harbiy va siyosiy mazmunga ega. Bunga misol 
qilib, Ikkinchi jahon urushida Gitler qo’shinlarining Moskva va Staliningradga jon-
jahdi  bilan  hujumi  yoki  Misr  Arab  Respublikasidagi  Aleksandriyadagi  bo’lgan 
janglarni keltirish mumkin. B. Napoleon: “Agar Kievni olsam Rossiyani oyog’idan 
ushlayman,  Peterburgni  zabt  etsam  uni  bo’g’izlayman,    Moskvani  egallasam 
Rossiyaning yuragini majoqlayman” degan edi. Mashhur rus olimi N.N.Baranskiy 
“Dnepr  Rossiyani  O’rta  dengiz    mamlakatiga  Volga  esa  uni  Osiyo    malakatiga 
aylantiradi”, deb yozgan edi. 
O’zbekiston  Respublikasining  geosiyosiy  va  geostategik  mavqeiga,  uni 
yaxshilash  va  undan  samarali  foydalanish  masalalariga  mamlakat  Prezidenti 
I.Karimov  o’zining  “O’zbekiston  XXI  asr  bo’sag’asida:  havfsizlikka  tahdid, 
barqarorlik  shartlari  va  taraqqiyot  kafolatlari”  nomli  kitobida  katta  ahamiyat 
berilgan.  

Download 2,74 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   187   188   189   190   191   192   193   194   ...   212




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish