Geografiyasi

Xalqaro  mehnat  taqsimoti  (geografik)  -  Xalqaro  ixtisoslashuv  va  xalqaro 
ishlab  chiqarish kooperatsiyasi  xalqaro  mehnat taqsimotning  mazmun  mohiyatini, 
shakllarini amalga oshirishni belgilovchi mezonlardir. 
Jahon  xo’jaligini  rivojlantirish  uchun  birinchi  navbatda  ishlab  chiqarishda 
mehnat  unumdorligini  oshirish,  ishlab  chiqarishda  samaradorlikni  ko’tarish, 
Shuningdek  ishlab  chiqarishda  harajatlarni  kamaytirishga  intilish  zarur.  Xalqaro 
mehnat taqsimotini rivojlanishi jarayonida asosiy narsa, bu shu  jarayonning har bir 
ishtirokchisi o’zining XMTdagi ishtirokidan iqtisodiy foyda qidirishi va topishidir. 
Har  qanday  davlatning  xalqaro  almashu  v  jarayonida  xalqaro  mehnat 
taqsimotining  ustunliklarini  amalga  oshirishi  –  birinchidan,  eksport  qilinayotgan 
tovar va xizmatlarning tashqi va ichki bozor narxlaridagi farqni olish; ikkinchidan, 
arzonroq  bo’lgan  importdan  foydalanib,  milliy  ishlab  chiqarishdan  voz  kechgan 
holda ichki harajatlarni kamaytirish imkonini beradi. 
Xullas,  XX-XXI  asrlar  bo’sag’asida  jahonda  misli  ko’rilmagan  iqtisodiy, 
siyosiy,  ijtimoiy  jarayonlar  ro’y  bergan  bo’lib,  ular  albatta  xalqaro  mehnat 
taqsimotini rivojlanishiga o’zining sezilarli ta’sirini ko’rsatgan. 
Xalqaro  mehnat  taqsimoti  uch  asosiy  tiplar  bo’yicha  amalga  oshirilishi 
mumkin  va  bular  ishlab  chiqarish  kuchlari  tegishli  rivojlanish  bosqichlarini  aks 
ettiradi: umumiy, xususiy va yakka tartibda. 
Umumiy  tipdagi  xalqaro  mehnat  taqsimoti,  ya’ni  ishlab  chiqarish  sohalari 
bo’yicha  (qazib  olish,  qayta  ishlash,  sanoat,  qishloq  xo’jaligi)  ko’proq  xo’jalikni 
ekstensiv rivojlanish davriga xos va eng avvalo tabiiy, ishlab chiqarishning tabiiy – 
geografik sharoitlari bilan bog’liq. 
Xususiy  tipdagi  xalqaro  mehnat  taqsimoti  ma’lum  sohalar,  ularning 
tarmoqlari va ishlab chiqarish turlarida xalqaro ixtisoslashuvni taqozo etadi. Bunda 
almashu  vning  internatsionallashuvi  paydo  bo’ladi  va  kengayadi,  savdo  o’sishi 
tezlashadi. 
Yakka  tartibdagi  xalqaro  mehnat  taqsimoti  alohida  operatsiyalar  (detallar, 
uzellar,  agregatlar)  va  texnologik  stadiyalarga  ixtisoslashuvni  taqozo  qiladi.  Bu 
sharoitda  bozor  hajmi  o’sadi.  Jahon  savdosi  o’zish  sur’atida  rivojlanadi  (ishlab 
chiqarishga taqqoslanganda). Shuning uchun ham xalqaro savdoda komplektlovchi 
kooperatsiya  tartibida,  shu    jumladan,  trans  milliy  korporatsiya  doirasida 
(TMK)1/2 dan ko’proq mahsulot tovar almashinuvi qayta ishlash sanoatiga to’g’ri 
keladi.