Geografiyasi

1. Eng qadimgi davr – asosan yuqori paleolitga to’g’ri keladi va taxminan 30 
ming  yil  davom  etgan.  Bu  davrda  odam  olovdan  foydalana  boshladi  va  yon-atrof 
tabiatiga sezilarli darajada ta’sir eta boshladi. 
2. Qadimgi davr – asosan mezolit (o’rta tosh asri), neolit (yangi tosh asri) va 
bronza  asrlariga  to’g’ri  keldi.  Bu  davr  taxminan  7  ming  yilni  o’z  ichiga  olib, 
chorvachilik  va  dehqonchilikning  yuzaga  kelishi  bilan  belgilanadi.  CHorvachilik 
va dehqonchilik bilan shu g’ullana boshlagan insonning tabiatga ta’siri yana ortadi. 
3. Yangi davr – temir asri boshlaridan XX asrning o’rtalarigacha davom etib, 
taxminan  3  ming  yilni  o’z  ichiga  oladi.  Bu  davrda  insonning  moddiy  hayotida 
temirning  kashf  etilishi  va  tosh  qurollarining  asta-sekin  siqib  chiharilishi  katta 
ahamiyatga ega bo’ladi. Bu davrning oxirroqlarida insonning turli mehnat qurollari 
va texnika vositalari bilan jadal qurollanishi uning tabiiy resurslarga bo’lgan talab 
va ehtiyojlarini ortib ketishiga sabab bo’ladi. 
Ayrim  hisoblashlarga  qaraganda,  inson  XIX  asrning  o’zidayoq yer  bag’ridan 
22711 ming tonna qo’rg’oshin, 11373 ming tonna rux, 10679 ming tonna kumush, 
115  ming  tonna  oltin,  275  ming  tonna  alyuminiy  va  hokazolarni  qazib  olgan 
(A.Klark, 1966). 
Bularni ajratib olish uchun inson qancha milliardlab tonna turli tog’ jinslari va 
tuproqni bir joydan ikkinchi joyga olib tashlaganligini tasavvur qilish qiyin emas. 
Inson  o’rmonlarni  ayovsiz  qirqa  boshladi.  Keyingi  300  yil  ichida  o’rmonlarning 
umumiy maydoni ikki martaga qisqarib ketdi.