Geografiyasi

Mas’ul muharrir:   
        
 
Taqrizchilar: 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirining  2017.. yil 
.... ............ .....-sonli buyrug’i bilan nashrga ruxsat berilgan. 
 
 
© Komilova N.Q., Jumaxanov Sh.Z., Rajabov F.T. 
©Toshkent. 2017. 
 
 

---

4 
 
 
 
 
 
Reja: 
1.1. Inson geografiyasining fanlar tizimida tutgan o’rni. 
1.2. Inson geografiyasi fanining ob’ekti va predmeti. 
1.3.Ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirish va hududiy tashkil qilish tushunchalari. 
1.4.Ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirish va hududiy tashkil qilish tushunchalari. 
1.5. Inson geografiyasining ichki tuzilishi. 
1.6. Fanning asosiy tamoyillari. 
 
Tayanch so’zlar: inson geografiyasi, ob’ekt va predmet, antroposfera, ishlab 
chiqarish 
kuchlarini 
joylashtirish, 
hududiy 
tashkil 
qilish, 
tamoyil, 
hududiylik,tarixiylik, hududiy majmua. 
 
Geografiya tabiiy fanlar turkumiga oid fan hisoblanadi. Uning tarmoqlaridan 
biri  –  inson  geografiyasi  (sinonimi:  ijtimoiy  yoki  iqtisodiy  va  sotsial  geografiya) 
esa  iqtisodiyot,  sotsiologiya,  tarix,  siyosatshu  noslik  fanlari  kabi  ijtimoiy  fandir. 
Shuningdek,  geografiyaning  alohida  yo’nalishlari  orasida  texnikaviy  (masalan, 
kartografiya)  fanlar  ham  mavjud.  Shu    bois,  geografiya  tabiiy  fanlar  turkumidan 
o’rin egallasa-da, uning tarkibida ijtimoiy va texnikaviy yo’nalishdagi fanlarni ham 
uchratish mumkin. 
R.D.Djonston  inson  geografiyasi  tarkibida  iqtisodiy,  sotsial  (tor  ma’noda, 
ijtimoiy  jarayonlar  va  aholini  geografik  o’rganish),  siyosiy,  madaniy,  tarixiy  va 
regional sotsiogeografiya kabilarni ajratib ko’rsatgan (R.D.Djonston, 1989).  
Inson  geografiyasining  tadqiqot  ob’ekti  va  predmeti  haqida  turli  xil  fikrlar 
mavjud.  Ilmiy  adabiyotlarda  geografiyaning  ijtimoiy  tarmog’i  ob’ektini 
quyidagicha aniqlashtirish holatlari uchraydi:  
 inson hayoti va faoliyatiga tegishli hududiy  mutanosiblik (bu yerda tabiiy 
hududiy mutanosiblik ham mavjudligini unutmaslik kerak); 
 hududiy majmualar, bu ham albatta inson bilan bog’liq ravishda;  
 hududiy  (territorial,  geografik)  ijtimoiy  (iqtisodiy,  sotsial,  siyosiy  va 
boshqa) tizimlar;  
 iqtisodiy va ijtimoiy geografiyaning umumiy tadqiqot ob’ekti;  
 atrof-muhitning inson tomonidan o’zgartirilgan qismi yoki antroposfera;  
 iqtisodiy rayon va boshqalar. 
Shunday  ekan,  inson  geografiyasi  an’anaviy  iqtisodiy  va  ijtimoiy 
geografiyaning zamonaviy shakli (ko’rinishi) degan xulosaga kelish mumkin. 
A.Yu.Skopinning fikriga ko’ra, iqtisodiy geografiyaning ob’ekti antroposfera 
(ekosfera)  bo’lib,  bu  yerda  xo’jalik  faoliyati  rivojlanadi,  tadqiqot  predmeti  esa, 
tizimli  yondashuvlar  asosida  geoiqtisodiy  muammolar  yechimini  izlash  va 
antroposferaning transformatsiyasini o’rganishdir.