Geografiyasi

 
 
Reja: 
2.1. Inson geografiyasi fanining shakllanish tarixi 
2.2. O’zbekistonda inson geografiyasi fanining ilmiy yo’nalishlarini rivojlanishi.  
2.3. Inson geografiyasining boshqa fanlar bilan o’zaro aloqasi. 
2.4.Ishlab chiqarish kuchlarini joylashtirish va hududiy tashkil qilish tushunchalari. 
2.5. Ishlab chiqarishni joylashtirishning klassik g’oyalari. 
Tayanch so’zlar: kashfiyotlar, siyosiy arifmetika, harbiy geografiya, iqtisodiy 
geografiya,  harbiy-siyosiy  vaziyat,  sotsial  geografiya,  siyosiy  geografiya, 
geografiya jamiyati. 
Geografiya fanining rivojlanishi qadimgi Antik davrida mamlakatlar o’rtasida 
hududiy  (geografik)  mehnat  taqsimoti,  ya’ni  har  bir  hududning  o’ziga  xos  tabiiy 
sharoiti va resurslari, iqtisodiy geografik o’rni, xalqlarning urf-odatlari va an’anlari 
asosida  ma’lum  bir  mahsulotlarni  ishlab  chiqarish  va  xizmatlar  ko’rsatishga 
ixtisoslashishi  va  ular  o’rtasida  tovar  ayirboshlash  jarayonining  shakllanishi 
davriga borib taqaladi. 
Mamlakatlar o’rtasida hududiy  mehnat taqsimotining shakllanishi geografiya 
fanlari  tizimida  dastlab  iqtisodiy  geografik  tadqiqotlarni  vujudga  kelishiga  olib 
keldi.  Qadimgi  yunon  olimi  Strabon  o’zining  o’n  yetti  tomlik  “Geografiya”  deb 
nomlangan  asarida,  aholining  hududiy  joylashuvi,  mamlakatlar  va  hududlar 
o’rtasidagi tovar ishlab chiqarish va savdo sotiq aloqalarini yoritgan. 
Ayniqsa,  milodning  V  asridan  XVII  asr  o’rtalariga  qadar  bo’lgan  davrda 
ishlab  chiqarish  kuchlarining  sezilarli  taraqqiyoti  (foydali  qazilmalardan  keng 
foydalanish, metal eritish, ip va shoyi gazlamalar to’qish, gilam, qog’oz va chinni 
buyumlar  ishlab  chiqarish,  shamol  va  suv  kuchidan  foydalanish,  kemachilikning 
rivojlanishi va dastlabki geografik kashfiyotlar, mamlakatlarning siyosiy, savdo va 
madaniy  markazlari  sifatida  shaharlar  rolining  ortishi,  fanning  taraqqiyoti,  ichki 
bozorning shakllanishi) davlatlar o’rtasidagi savdo-sotiqning rivojlanishi natijasida 
sharqiy  yarim  sharda  3  ta  yirik  mintaqaviy  savdo  markazlarining  (Janubiy  va 
Janubi-Sharqiy Osiyo, Yevropa-Venetsiya, Genuya, Ginza Ittifoqi va Yaqin Sharq) 
shakllanishi xalqaro bozorning yuzaga kelishi uchun shart-sharoit hozirladi. 
Shuningdek,  kapitalning  dastlabki  jamg’arilishi  jarayoni,  tabiiy  fanlar 
ravnaqi,  xalqlarning  millat  bo’lib  shakllanishi,  Buyuk  geografik  kashfiyotlar, 
aholining  migratsion  harakatlarining  boshlanishi,  xalqaro  savdoning  kuchayishi  – 
xalqaro  bozorlarning  yuzaga  kelishiga,  mustamlakachilikning  boshlanishiga  va 
dastlabki  iqtisodiy  hamda  iqtisodiy  geografik  qarashlarning  ta’limot  sifatida 
mujassamlashuviga olib keladi. 
Ma’lumki,  Buyuk  geografik  kashfiyotlar  xalqaro  savdo  va  ilk  kapitalistik 
munosabatlarning  rivojlanishiga  sabab  bo’lgan.  Bu  davrda  hududiy  mehnat 
taqsimotining  chuqurlashishi  va  jahon  xo’jaligining  shakllanishi,  o’z  navbatida, 
iqtisodiy geografiya fanining rivojlanishiga muhim bosqich bo’ldi. Mamlakatlar va