Geografiyasi

Birinchidan,  eksport  mukofati  sifatida  eksportchilarga  to’g’ridan-to’g’ri 
dotatsiya,  yuklarni  ortish  tushirishda  foydalanilgan  milliy  va  ajnabiy  tarjimonlar 
xizmat haqi farqlarini to’lash; 

---

134 
 
Ikkinchidan,  imtiyozli  shartlar  bilan  eksport  kreditlari  berish,  soliq 
imtiyozlari,  siyosiy  rejim  beqaror  mamlakatlar  bilan  tashqi  iqtisodiy 
operatsiyalarni amalga oshirishda davlat sug’urtasi va kafolatlari berish. 
Xalqaro  savdoni ko’p tomonlama  muvofiqlashtirish va tartibga solish, eng 
avvalo bojxona to’siqlarini kamaytirish, navbatda savdo va ta’riflar bo’yicha Bosh 
kelishuv  asosida  va  uning  merosxo’ri  Butunjahon  savdo  tashkiloti  (BJST) 
kelishuvlari asosida amalga oshirilmoqda. 
Savdo  va  ta’rif  bo’yicha  Boj  kelishuv  (GAAT)  yirik  xalqaro    tashkilot 
sifatida  jahon  savdosida  ta’rif  va  boj  masalalarini  tartibga  soladi.  U  1947  yilda 
Jenevada  tashkil  topgan.  Bu  AQSh  ikkinchi  jahon  urushidan  keyin  o’z 
iqtisodiyotini 
mustahkamlab 
olgan, 
jahon 
tovaraylanmasi 
taraqqiyotini 
ta’minlovchi xalqaro  savdoning barqaror qoidalarini yaratish taklifi bilan chiqqan 
vaqt edi. 
Savdo va ta’rif bo’yicha Bosh kelishuvning faoliyatidagi asosiy vazifa 1945-
1947  yillarda  boj  to’lovlarini  qisqartirish  bo’ldi.  Rivojlangan  mamlakatlarda  boj 
to’lovlari  o’rtacha  kattaligi  40-60  %  ni  tashkil  etar,  ayrim  tovarlar  (masalan, 
kimyoviy) uchun 70-90 % ga yetgandi. 
Boj  to’siqlarining  kamaytirilishi  bo’yicha  doimiy  ravishda  faol  ish  olib 
borildi.  Va  bu  90-yillar  oxiriga  kelib  kattalikni  3-5  %  ga  qisqartirish  imkonini 
berdi. 
Savdo va tarif bo’yicha Bosh kelishuv faoliyatida ko’p tomonlama uchrashu 
vlar-raundlar  o’tkazish  alohida  o’rin  tutadi.  Bunday  uchrashu  vlarda  ishtirokchi 
mamlakatlar tashqi  savdosini  tartibga  solish bilan bog’liq  masalalar kun tartibiga 
olib chiqiladi va keng muhokama etiladi. Tashkilotning tashkil etilgan momentidan 
hozirgacha sakkizta ana shunday raundlari o’tkazilgan. 
Butunjahon  savdo  tashkiloti  (BJST)  savdo  va  tarif  bo’yicha  Bosh  kelishuv 
tashkilotining davomchisi bo’lib, o’z  faoliyatini 1995 yil yanvarida boshladi. 1996 
yilda  Singapurda  uning  Oliy  organi  bo’lgan  Ministrlik  konferentsiyasi  birinchi 
yig’inini o’tkazdi. 
Konferentsiyada  Butunjahon  savdo  tashkilotining  (BJST)  hozircha  uning 
burchiga  kirimaydigan  yangi  faoliyati  qirrallari  muhokama  etildi.  Shuningdek 
jahon savdo tizimida evolyutsion yo’nalishning strategiyasi belgilab olindi. 
Hozirgi  bosqichda  Butunjahon  savdo  tashkiloti  faoliyati  ko’p  tomonlama 
savdo  muzokaralarining  Urugvayda  o’tkazilgan  (1986-1994  yy.)  raundi  kelishuvi 
paketi  asosida  ishtirokchi  mamlakatlarning  o’zaro  iqtisodiy  munosabatlarini 
tartibga  solishga  qaratilgan.  BJST  keng  savdo–siyosiy  bitimlar  spektrini  nazorat 
qilmokda  va  qabul  qilinayotgan  ko’pgina  qarorlarni  mukammallashtirilishi 
natijasida katta vakolatlarga ega bo’lmoqda.  
BJSTning  markaziy  vazifalaridan  biri  jahon  savdosini  liberallashtirish  yo’li 
bilan  doimiy  ravishda  import  poshlinasi  darajasini  qisqartirib  borish,  Shuningdek 
turli  noto’g’ri  to’siqlarni  bartaraf  etish.  O’z  faoliyatida  u  xalqaro    almashinishni 
kengaytirish, jahon resurslaridan oqilona foydalanish, atrof-muhitni saqlagan holda 
barcha mamlakatlar iqtisodiy taraqqiyotini barqorlashtirishga intilayapti.  
Ayni  paytda  134  mamlakat  BJST  teng  huquqli  ishtirokchisi  hisoblanadi. 
Ularning  ko’pchiligi  ta’sischi  mamlakat  maqomiga  ega.  Hozirgi  davrda  40  ga 

---

135 
 
yaqin  tashkilot  va  mamlakat  BJST  da  kuzatuvchi  maqomiga  ega.  Ulardan 
yigirmadan ziyodi (Rossiya, Xitoy,  Tayvan, Saudiya Arabistoni, ko’pchilik MDH 
mamlakatlari,  Boltik  bo’yi  davlatlari)  BJST  ga  qo’shilish  turli  bosqichlarida 
turibdi.  Bunda  yangi  mamlakatlarning  BJST  ga  kirish  shartlaridan  biri  ularning 
milliy  qonunchiliklarini  Urugvay  raundi  bitimi  paketlariga  muvofiqlashtirishdir. 
Shuningdek  ular  qo’shilayotgan  mamlakatlar  qonunchilik  organlari  tomonidan 
keyinchalik ratifikatsiya kilinishi zurur.