Geografiyasi

Xalqaro    savdoning  o’sishi,  tuzilishi  va  geografiyasi.  XX  asr  ikkinchi 
yarimidan  boshlab,  xalqaro    almashishi  «portlovchi  xarakter»  kasb  etayotgan 
sharoitda xalqaro  savdo aloqalari yuqori sura’tlarda rivojlanabordi. 1960 yillardan 
to  2010  yilgacha  jahon  ichki  yalpi  mahsuloti  hajmi  28  martadan  ortiq,  jahon 
eksporti  hajmi  esa  42  martaga  o’sdi.  G’arb  mutaxassislarining  baholashlaricha, 
1960 va 1970 yillar orasidagi davrni jahon savdo taraqqiyotida  «oltin asr» deyish 
mumkin.  Xuddi  shu    davrda  jahon  eksportida  har  yili  7  %  o’sishga  erishildi. 
Ammo  70  –  yillar  o’rtasiga  kelib  bu  ko’rsatkich  5  %  gacha  pasaydi.  XXI  asr 
boshlarida  ro’y  bergan  yaqqol  pasayishdan  keyin  xalqaro    savdo  yana  yuqori 
turg’un o’sish sura’tini namoyish kila boshladi. 
Xalqaro    savdoning  barqarorligi  va  turg’un  o’sishiga  quyidagi  bir  qator 
omillar ta’sir o’tkazdi: 

 xalqaro    mehnat  taqsimoti  taraqqiyoti  va  ishlab  chiqarishning 
baynalminallashu vi; 

 asosiy  kapitalning  yangilanishi,  iqtisodiyotning  yangi  sohalarini  yaratish, 
eskilarini rekonstruktsiya qilishni tezlatuvchi milliy savdoning o’sishi; 

 jahon 
bozorida 
transmilliy 
korporatsiyalar 
(TMK) 
faoliyatining 
aktivlashishi; 

 jahon  savdosining  tariflar  va  savdo  haqidagi  Bosh  kelishuv  tadbirlari 
asosida muvofiqlash hamda liberalizatsiyalashtirish; 

 
jahon  savdosini  liberizatsiya  qilish  ko’pchilik  mamlakatlarda  importni 
cheklashni  bekor  qilish  va  erkin  iqtisodiy  hududlar  uchun  mavjud  bojxona 
poshlininalarini qaytarishga o’tishi; 

 
iqtisodiy  integratsiya  jarayonlarini  rivojlantirish,  hududiy  to’siqlarni 
bartaraf etish; 

 umumiy bozor va erkin savdo hududlarining vujudga kelishi; 

---

131 
 

 sobiq  mustamlaka  mamlakatlarning  siyosiy  mustaqillik  olishi.  Ular 
orasidan  tashqi  bozor  uchun  mo’ljallangan  yangi  modelli  «yangi  industrial