Geografiya va tabiiy resurslar fakulteti quruqlik gidrologiyasi kafedrasi gidrometeorologiya yo

3. Botqoqliklarda suv muvozanati
Yuqori aktiv qatlamida atmosfera va botqoqlik atrofi bilan kam aylanadi, nam miqdori o’zgarib turadi, gurunt suvi sathi ham o’zgarib turadi. Bu qatlam suv o’tkazuvchanligi va suv oqib chiqishi bilan ajralib turadi. Qatlam yuqorisidagi o’simliklar nobut bo’lib torfga aylanadi, gurunt suvi sathining pasayishi katta rol oynaydi. Chunki bu vaqtda aerob bakteriyalar va mikroorganizmlar ochilib qoladi. Bu qatlam qalinligi 40 sm dan 80-95 sm.ga yetadi.
Suv yuqori qatlamga filtratsiya yo’li bilan shimilib, tezligi dars formulasi bilan aniqlanadi.
V=K_fJ
K_f-torf qatlami filtratsiya koeffitsienti
J-er suvlari sathi qiyaligi
L_f-10^-2 -10^-6 sm/s bo’ladi.
K_f-chuqurlikda tez kamayadi.
Filt. O’simlik qoldiqlari va torfga bog’liq. Qishda yuqori qatlam mutadil va sovuq iqlimli z/da muzlaydi.
Botqoqlik yuzasi cho’kkan botiq, tekis yoki do’ng bo’lishi mumkin. Botqoqlik o’ziga xos gidrografik turni tashkil qiladi. Botqoqlik havzasi ko’llar, daryolar va soylardan iborat. Ko’llar kichik hajmi bo’ladi. Qirg’oqlari torfli, bo’lib, ba‘zan maxsulot surib yuradi. Daryolar botqoqlik rivojlana boshlaganda va botqoqlashgan yerlardagi jarayonlar natijasida hosil bo’ladi. Oqim sekin sarfi kichik bo’ladi.
S U V balansi:
Kirim:
Yog’in x, yer usti oqimi u,,, yer osti oqimiW1 ,
Chiqim:
Bug’lanish z, yer usti oqimi y2 , yer osti oqimi w₂ .
X+Ó₁+W₁=Z+Ó₂+W₂±∆4
Yuqori qismida Ó1 va W1 atmosfera yog’inlaridan toyingani uchun 0 ga teng. Bug’lanish iqlimga bog’liq. Subtropik zonalarda ko’p bug’lanadi. Tropik zonalarda, mu‘tadil zonaning sfagi botqoqlarida ko’p bo’ladi. O’rmon botqoqliklarida moxli botqoqlik kam bo’ladi. Botqoqliklarda toyinish va suv sathining o’zgarishi, yer osti suvlari sathi va bog’liq holda yuz beradi.