Geografiya 10 sinf 2017. indd

Yonbag‘ir  ekspozitsiyasi  –
  tog‘  va  tepalik  yonbag‘irlarining  ufq  to-
monlariga,  quyosh  nurlari  tushadigan  tomonga  nisbatan  joylashuvi.  Ma-
salan,  yonbag‘ir  janubga  qaragan  bo‘lsa  janubiy  ekspozitsiya  bo‘ladi. 
Balandlik  mintaqalanishi  kenglik  zonalligi  (tabiat  zonalari)  bilan 
chambarchas  bog‘liq.  Balandlik  mintaqasi  tog‘ning  etagi  qaysi  tabiat 
zonasida  joylashgan  bo‘lsa  o‘sha  tabiat  zonasidan  boshlanadi.  Masalan, 
O‘zbekiston  mo‘tadil  mintaqa  cho‘l  tabiat  zonasida  joylashgani  uchun 
tog‘larning  aksariyatida  birinchi  balandlik  mintaqasi  cho‘l  hisoblanadi. 
So‘ngra  adir  (tog‘  cho‘l-dasht  va  quruq  dasht),  tog‘  (tog‘-o‘rmon),  yay-
lov  (tog‘-dasht  va  tog‘  o‘tloq  dasht)  va  nihoyat  glyatsial-nival  (muz-
qor,  sovuq)  balandlik  min taqalari  almashinib  keladi.
O‘zbekiston  tog‘larida  o‘simliklarning  balandlik  mintaqalanishini 
K. Z. Zokirov o‘rganib, to‘rtta balandlik mintaqasini ajratgan va mahalliy 
atamalardan  foydalanib  quyidagicha  nomlaydi: 
cho‘l, adir, tog‘, yaylov.
 
Cho‘l
  balandlik  mintaqasi  Respublikamizning  mutlaq  balandligi  400-500 
m  gacha  bo‘lgan  hududlarini  o‘z  ichiga  oladi. 
Adir
  balandlik  mintaqasi 
dengiz  sathidan  400–500  m  dan  1000–1200  m  gacha,  respublika  janu-
bida  janubiy  ekspozitsiyada  1600  m  gacha  bo‘lgan  tog‘  oldi  hududlari-
ni  o‘z  ichiga  oladi. 
Tog‘
  balandlik  mintaqasi  tog‘larning  1000–1200  m, 
ayrim  joylarda  1600  m  dan  2700–2800  m  gacha  bo‘lgan  balandliklarini, 
yaylov
  balandlik  mintaqasi  esa  2700–2800  m  dan  boshlanib,  doimiy  qor 
va  muzlargacha,  ya’ni  qor  chizig‘igacha  davom  etadi.  K.  Z.  Zokirov 
doimiy  qor  va  muzliklarni  alohida  mintaqa  sifatida  ajratmaydi.  Sababi, 
u  yerlarda  o‘simliklar  o‘smaydi.  O‘simliklar  tarqalishi  qor  chizig‘i  bilan 

---

35
chegaralanadi.  Shuning  uchun  qor  chizig‘idan  baland  yerlarni  glya tsial-
nival  zonasiga  birlashtiradi.  Bu  mintaqa  Piskom  daryo  havzasida  3600 
m,  Qashqadaryo  havzasida  3820  m,  To‘polongdaryo  havzasida  3860  m, 
Sangardak  havzasida  3850  m  balandlikdan  boshlanadi.