Geografiya 10 sinf 2017. indd



Download 1,96 Mb.
Pdf ko'rish
bet13/140
Sana18.01.2022
Hajmi1,96 Mb.
#386889
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   140
Bog'liq
Geografiya o‘rta ta’lim muassasalarining 10-sinfi va o‘rta maxsu (1)

II BOB. YER TABIATI


13
osmon  jismlarining  barchasi  Yer  tabiatiga  ta’sir  ko‘rsatadi.  Ammo,  eng 
kuchli  ta’sir  Quyosh,  so‘ngra  Oy  tomonidan  bo‘ladi. 
Quyoshdan  tarqaladigan  issiqlikning  milliarddan  ikki  qismi Yerga  yetib 
keladi.  Bu  miqdor  Yer  uchun  xos  bo‘lgan  issiqlik  sharoitini  ta’minlaydi. 
Quyoshdan  keladigan  radiatsiya  Yer  yuzasidagi  issiqlikning  asosiy  man-
bayi  bo‘lib,  quruqlikda,  Dunyo  okeanida,  atmosfera  va  tirik  organizmlar-
da  ro‘y  beradigan  jarayonlarni  vujudga  keltiruvchi  asosiy  kuchdir. 
Quyoshdan Yerga  yorug‘lik  va  issiqlikdan  tashqari  elektr  zaryadli  har 
xil  zarralar  uzatiladi.  Koinotning  uzoq  qismidan  Yer  atmosferasi ning 
yuqori  qatlamlariga  ko‘rinmas  va  juda  katta  energiyaga  ega  bo‘lgan 
kosmik  nurlar  kelib  turadi.  Bu  zarralar  va  nurlar  ta’sirida  Yerdagi  ko‘p 
hodisalar,  jumladan,  qutb  yog‘dusi,  magnit  bo‘ronlari,  havoning  ionla-
shishi,  atmosferadagi  ba’zi  gazlarning  molekula  holatidan  atom  holatiga 
o‘tishi  kabilar  vujudga  keladi. 
Oy
  –  Yerning  tabiiy  yo‘ldoshi  va  unga  eng  yaqin  osmon  jismi. 
Yerdan  384  ming  km  masofada  joylashgan.  Radiusi  1738  km,  o‘rta-
cha  zichligi  3,34  g/sm
3
.  Massasi  Yer  massasidan  81  marta  kichik.  Yer 
atrofi da  ellips  orbita  bo‘ylab  27,32  sutkada  aylanib  chiqadi.  Oy  sovuq 
osmon  jismi,  o‘zidan  issiqlik  va  yorug‘lik  chiqarmaydi.  Quyoshdan  kel-
gan  nurni  qaytargani  uchun  bizga  yorug‘  bo‘lib  ko‘rinadi.   
Quyosh  va  Oyning  tortishi  tufayli  Yerning  shakli  davriy  ravish-
da  o‘zgarib  turadi.  Natijada  Dunyo  okeani,  atmosfera  va  Yer  po‘stida 
ritmli  ravishda  qalqish  hodisasi  ro‘y  beradi.  Dunyo  okeanida  ko‘taril-
gan  qalqish  hodisasi  Yerning  o‘z  o‘qi 
atrofi da  aylanishiga  teskari  yo‘nalishda 
harakat  qilib,  Yerning  aylanish  tezligi-
ni  kamayishiga  ma’lum  miqdorda  sabab 
bo‘ladi.  Oy,  Quyosh  va  boshqa  osmon 
jismlarining  tortishi  tufayli  Yerning  ayla-
nishi  sekinlashadi,  oqibatda  Yerning  qut-
biy  siqiqligi  kamayib,  sharga  yaqinlashib 
boradi.  Natijada  litosfera  plitalari  haraka-
ti  va  Yer  po‘stidagi  yoriqlar,  tektonik 
harakatlar  o‘zgaradi.  Shuningdek,  Ko-
riolis  kuchi  kamayadi  va,  natijada  havo 
massalari,  shamollar  va  okean  suvlari 
harakati,  iqlim  o‘zgaradi.  Bularning  bari 
1-rasm. 
Yerning qabul qilingan 
shakllari


14
Yer  yuzida  tabiiy  sharoit  va  resurslarning  o‘zgarishiga,  o‘z  navbatida, 
inson  xo‘jalik  faoliyatiga  ta’sir  ko‘rsatadi.
Yer
  –  Quyosh  sistemasidagi  sayyoralardan  biri  bo‘lib,  uning  shakli, 
o‘lchamlari,  zichligi,  moddalar  tarkibi,  tuzilishi  va  harakatlari  koinotda 
joylashgan  o‘rniga  bog‘liq.  Uning  shaklini  Siz  quyi  sinfl arda  sharsimon 
deb  o‘qigansiz.  Bu  to‘g‘ri,  lekin,  aslida,  uning  shakli 
geoid
.  Yer  hech 
bir  geometrik  shaklga  yoki  jismga  o‘xshamaydi.  Yer  yuzasida  geo-
dezik-kartografi k  ishlarda  geoidni  o‘lchash  va  hisoblash  qiyin  bo‘lgani 
uchun,  o‘lchash,  hisoblash  va  tasvirlash  oson  bo‘lgan  shar  yoki  ellips 
shaklida  deb  qabul  qilinadi  (1-rasm). 
Quyidagi  1-jadvalda  keltirilgan  ma’lumotlardan  Yerning  shakli  va 
o‘lchamlari  haqida  aniq  tasavvur  hosil  qilish  mumkin. 

Download 1,96 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   140




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish