Geodeziya va marksheyderiya

Nivelir reykalari va sanoq olish. 
GOST 11158-76 ga binoan nivelir 

---

reykalarn RN-05, RN-3 va RN-10 kabi belgilar bilan chiqariladi. Bu belgilashdagi 
oxirgi, raqam—1 km dagi nivelirlash xatosining qiymati. RN-05 bir tomonli 
shtrixli bo‘lib, I, II klass nivelirlashda ishlatiladi. RN-3 ikki tomonli, shkalali 
bo‘lib, III va IV klass nivelirlashda ishlatiladi. RN-10 texnikaviy nivelirlashda 
qo‘llaniladi. GOST 15095-69 ga ko‘ra PH1, PH2, RN3, RN4 va RNT belgili 
reykalar ham chiqariladi. Reykalar 1500, 3000 va 4000 mm li bo‘ladi. RN-10 da 
4000 mm li reyka ishlatiladi. Reykalar yig‘ma (13.6-shakl, 
e
) va butun (13.6-shakl, 
a
) qilib ishlanadi. Yig‘ma reyka belgisida S harfi qo‘shib yoziladi. YOzuvlar 
to‘g‘ri va teskari bo‘ladi. To‘g‘ri reyka belgisiga P harfi qo‘shiladi. Masalan, RN-
3P 4000 S, ya’ni (III) klass nivelirlashda ishlatiladigan, to‘g‘ri, 4000 mm li nivelir 
reykasi, yig‘ma. Markaga osiladigan reyka 1200 mm li bo‘lib, u 
osma 
reyka 
deyiladi (13.6-shakl, 
g
). 
13.6-shakl. Nivelir reykalari, bashmaklar, temir qoziq; 
a—reykaning qora tomoni, b— va v—qizil tomoni, g—osma reyka, d—va e—bir tomonlama 
qo‘shaloq reykalar, j, z—bashmaklar, i—temir qoziq (kostil). 
Texnik nivelirlarda butun va yig‘ma reykalar ishlatiladi; ularning bo‘yi 2—
4 m, eni 8—10 sm, qalinligi 2—3 sm bo‘ladi va quruq qarag‘aydan yasaladi. 
Reyka bir tomonli yoki ikki tomonli bo‘ladi. Bir tomonli reykada yozuv va 
bo‘laklar bir tomonda bo‘lib, har metr oralatib qizil va qora rangda yoziladi. Ikki 
tomonli reykaga bir tomonga yolg‘iz qora rangda, ikkinchi tomoniga esa qizil 
rangda yoziladi. SHunga ko‘ra, bu tomonlar reykaning qora va qizil tomonlari deb 
yuritiladi. Qora tomonda reyka tagidan boshlab, santimetrli oq va qora bo‘laklarga 
bo‘linadi. 3 m li reykada yozuvlar 0 dan boshlanib, 3000 da tugaydi. Bo‘laklarning 
har detsimetri 
E 
shaklidagi belgidan boshlanadi va qiymati
dm 
birlikda yoziladi. 
Har metr 10 detsimetrga, detsimetr 10 sm ga bo‘lingan. Bir bo‘lak (shashka) 
qiymati 1 sm. Qizil tomonda yozuvlar 0
 
dan boshlanmay, balki boshqa bir katta 
sondan, masalan, 4687 mm dan (butun reykada) yoki 4468 mm dan (yig‘ma 
reykada) boshlanadi.

---