Geodeziya va marksheyderiya

Bo‘ylama profil chizish. 
Yer yuzasidagi bir yo‘nalish vertikal kesimining 
kichraytirilgan tasviri profil 
deyiladi. Profillar nuqtalarning nivelirlash jurnalidagi 
hisoblangan otmetkalari bo‘yicha chiziladi. Temir yo‘l, tosh yo‘l va kanal kabi 
chizig‘iy inshootlarning bo‘ylama profillari bir-biridan kam farq qiladi. Temir yo‘l 
profilini chizish yo‘li bilan tanishaylik. 
Har qanday profil ikki xil—biri gorizontal, ikkinchisi vertikal masshtabda 
chiziladi; gorizontal masshtabda gorizontal masofalar, vertikal masshtabda esa 
vertikal masofalar chiziladi. 
Bo‘ylama profil chizish uchun, yo‘lning uzunligi va profil masshtabiga 
qarab, ma’lum o‘lchamda millimetrli qog‘oz olinadi. Temir yo‘l profilini chizishda 
gorizontal masofa masshtabi 1:10000 (1 sm da 100 m), vertikal masofa masshtabi 
esa gorizontal masshtabdan o‘n marta yirik, ya’ni 1:1000 (1 sm da 10 m) qilib 
olinadi. Qog‘oz tagidan 10 sm qoldirib, gorizontal chiziq chiziladi, bu chiziq tagiga 
piketlar nomeri yozilganidan u 
piket chizig‘i 
deyiladi. Qog‘ozning chap tomonidan 
5 sm qoldirib, vertikal chiziq chiziladi. Gorizontal, vertikal chiziqlar bosh 
chiziqlardir, bular asosida 
profil to‘ri 
chiziladi (14.3-shakl). To‘r yasash uchun 
bosh gorizontal chiziqdan 10 mm yuqorida chiziq chiziladi, bu ikki chiziq orasi 

---

masofalar grafasi 
deyiladi va nomi chap tomonga yoziladi. Bosh chiziqlar 
kesishgan nuqta PK0 deb qabul kilinib, gorizontal chiziqqa piketlar nomeri 
yoziladi. Masofalar oralig‘iga esa piket nuqtalardan tik chiqariladi; piketlar 
orasidagi plyus nuqtalar o‘rni belgilanib, ularning oldingi piketdan bo‘lgan 
masofalari shu oraliqda gorizontal holda yoziladi. 
Ikkinchi gorizontal chiziqdan 15 mm qoldirib uchinchi chiziq chiziladi. Bu 
chiziqlar orasiga er otmetkalari yoki 
qora otmetkalar 
degan so‘zlar yoziladi; piket 
va plyus nuqtalarning hisoblangan otmetkalari jurnaldan santimetrgacha yaxlitlab 
olinib, o‘z nuqtalarining tepasiga vertikal holda yoziladi. YAna 10 mm qoldirib 
chiziq chiziladi va oraliqqa 
loyihaviy nishab 
so‘zlari yoziladi. 
14.3-shakl. 
Keyin 15 mm yuqoridan chiziq chizib, orasiga 
loyihaviy otmetkalar 
yoki 
qizil otmetkalar 
degan so‘zlar yoziladi. 5 mm yuqoridan chiziq chizib, orasiga 
ordinatalar 
so‘zi yoziladi; bunga piket va plyus nuqtalar o‘rni belgilangan 
chiziqning davomi chiziladi. Keyin 20 mm yuqorida ettinchi gorizontal chiziq 
chizilib, orasiga 
trassa plani 
deb yoziladi; bu grafaga o‘q chiziq ikki yonidagi joy 
situatsiyasi chiziladi. Keyin besh millimetr yuqorida oxirgi chiziq chiziladi va 
xonasiga 
grunt (tuproq) 
deb yoziladi va bu oraliqda tuproq turi ko‘rsatiladi. Keyin 
shu oxirgi chiziqdan 7—10 sm yuqorida joy profili chizilishi kerak. Profil chizish 
uchun oxirgi chiziq otmetkasi sifatida shartli bir son qabul qilinadi; misolda 370,00 
m qabul qilingan. So‘ngra «yer otmetkalari» grafasidagi piket va plyus nuqtalar 
o‘rni oxirgi chiziqqa nisbatan o‘z otmetkalariga binoan 1:1000 masshtabda 
topiladi. Keyin topilgan nuqtalar ketma-ket tutashtirilsa, nivelirlangan o‘q chiziq 
profili yasaladi. 

---