Geodeziya, kartorafiya, geografiya

II BOB. GARIZONTAL BURCHAKLARNI O‘LCHASH

2.1 Vetikal burchaklarni o‘lchashda qo‘llaniladigan asboblar va ularning turlari.

2.2 Trigonometrik nivelirlash va uning aniqligi.

Xulosa

Kirish

Geodeziyada burchak o`lchash usullaridan gorizontal va vertikal burchak o`lchash usullari mavjud. Vertikal burchak asosan teodolitning vertikal doirasi yordamida o`lchanadi. Vertikal burchakni taxeometr geodezik asbobi bilan ham o`lchash mumkin. Vertikal burchak o`lchash asosan geodeziyada, bino va inshootlarning og`ishini tekshirish, yo`llarning qiyaligini va boshqa maqsadlarda bajariladi.

Vertikal burchak o'lchanayotganda, ko'rish trubasi nuqtaga to'g`rilanishidan oldin shu slindrik adilak pufakchasi aniq o'rtaga keltiriladi. Vertikal burchaklar asosan bir to'liq qabul (priyom) bilan o'lchanadi. Buning uchun teodolitning DO' va DCH holatlarida ko'rish trubasi nuqtaga to'g`rilanadi va vertikal doiradan DO’ va DCH sanoqlar olinadi. Keyin esa nol o`rni va qiyalik burchaklar hisoblaniladi. Vertikal burchakning to’g’ri o’lchanganligini tekshirish vaqtida nol o’rnining o’zgarmaganligiga e’tibor berish. Bunga esa vertikal doiraning nol diametrik qarash trubasining vizir o’qi hamda adilakning garizontal o’qiga parallel bo’lgandagina erishiladi. Lekin bazan bu shart bajarilmay qoladi. Masalan, vertikal burchakni o’lchash uchun qarash trubasi joydagi nuqta A ga vizirlanadi va vertikal doiradan sanoq olinadi. Bu sanoq vertikal burchak A dan MO burchakcha farq qiladi. Ana shu MO farq vertikal doiraning nol o’rnidir. Demak, vertikal doiraning nol o’rni, ya’ni MO burchak vertikal doiraning adilak pufakchasi markazda bo’lgan patda qarash trubasini vizir o’qi bilan alidada nol shtrixlari orasida hosil bo’ladi. Vertikal burchakni o’lchashda MO burchakni e’tiborga olish kerak.

Vertikal burchak o’lchanayotganda teodolit vertikal doiraning nol o’rni bizga ma’lum deylik. Bunda doira qarash trubasiga nisbatan o’ng tomonda bo’lga qaytda truba A nuqtaga vizirlanib, o’lchangan vertikal burchak quyidagiga teng bo’ladi. Vertikal burchakni to’g’ri o’changanligini tekshirish vaqtida nol o’rnini o’zgarmaganligiga e’tibor berish kerak. Nol o’rni o’zgargan bo’lsa, bu o’zgarish verner aniqligining ikkilangan miqdoridan katta bo’lmasligi zarur. Vertikal burchakni teodolit bilan o’lchaganda vertikal doiraning nol o’rni har ish kunida 2-3 marta aniqlanishi kerak.