Genlarning o‘zaro va ko‘p tomonlama ta’sirida belgilarning irsiylanishi Reja

Genlarning ekspressivligi va penetrantligi. Ekspressivlik va penetrentlik tushunchalarini fanga rus olimi N.V.Timofeev – Resovskiy 1927 yili kiritgan.

Ekspressivlik. Gen ishtirokida fenotipda yuzaga chiqadigan belgilarning xar xil darajada namoyon bo‘lishini ekspressivlik deyiladi. Masalan, bir xil geni bo‘lgan ikkita odamning birida bu genning belgisi yuzaga chiqadi, ikkinchi odamda esa yuzaga chiqmaydi. Ayrim odamlarda bu belgi sezilarsiz darajada namoyon bo‘lsa, boshqa odamlarda esa kuchli namoyon bo‘ladi. Bu xodisa genning ekspressivligini bildiradi. Masalan fenilketonuriya kasalligi odamlarda engil, o‘rta va og‘ir darajada bo‘lishi mumkin. SHizofreniya kasalligida odam ruhiyatining yaqqol va sezilarsiz darajada o‘zgarishini kuzatish mumkin. Genning ekspressivligi tashqi muhit sharoitiga xam bog‘liq bo‘ladi.

Penetrantlik. Gen yuzaga chiqaradigan belgining son jixatdan ifodalanishini penetrantlik deyiladi. Agar genning penetrangtligi 100% bo‘lsa, shu genning belgisi, shu geni bo‘lgan odamlarning barchasida yuzaga chiqadi. Agar penetrantlik 50% bo‘lsa, belgi shu geni bo‘lgan odamlarning 50% ida yuzaga chiqadi.

Raxit kasalligida genning penetrantligi 100% bo‘ladi. Bu kasallikda skeletning qanday darajada o‘zgargan bo‘lishiga qaramay, barcha kasallarning qonida fosforning miqdori kam bo‘ladi. Tutqanoq va qandli diabet kasalligi 65% penetrantlik bilan yuzaga chiqadi.

Genning ekspressivligi va penetrantligiga organizm genotipi bilan birga, tashqi muhit omillarining ta’siri xam katta. Masalan, polidaktiliya geni bo‘lgan odamlarda barmoqlarning soni bir nechta bo‘lishi mumkin.