Genlarning o‘zaro va ko‘p tomonlama ta’sirida belgilarning irsiylanishi Reja

Genlarning pleyotrop ta’siri. Bitta genning birnecha belgining yuzaga chiqishiga ta’sir ko‘rsatishini genlarning pleyotrop ta’siri deyiladi. Bitta gen ishtirokida hosil bo‘lgan ferment faqat bitta belgini aniqlab qolmasdan, balki ikkilamchi belgilarning hosil bo‘lishiga ham o‘z ta’sirini ko‘rsatadi. Pleyotropiya hodisasi tabiatda keng tarqalgan. Genlarning pleyotrop ta’sirini birinchi marta Mendel aniqlagan edi. U to‘q qizil gulli o‘simliklar bargining asosida qizil dog‘lar bo‘lib, urug‘ining po‘sti esa kulrang yoki ko‘ng‘ir bo‘ladi. Bu uchta belgi bitta gen ta’sirida yuzaga chiqadi. Drozofila pashshalarining ko‘zining oq rangda bo‘lishini belgilovchi gen bir vaqtning o‘zida tananing rangiga, qanotining uzunligiga, jinsiy organlarining tuzilishiga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi va uning pushtini kamaytiradi va umrini qisqartiradi.

Odamlarda biriktiruvchi to‘qimaning rivojlanishini boshqaradigan genning faoliyatining buzilishi araxnodaktiliya (Marfan sindromi) kasalligiga sabab bo‘ladi. Bu kasallik autosom-dominant tipda irsiylanadi. Bunday odamlarda barmoqlari uzun, oyoq-qo‘llari juda uzun, bo‘g‘imlari juda xarakatchan, ko‘z gavharining o‘rnidan ko‘chishi, yurak klapanlarining porogi va aortaning anevrizmi kuzatiladi.Bu belgilarning xammasi bitta genning faoliyatining buzilishi natijasida yuzaga chiqadi.

Tovuqlarning patining jingalak bo‘lishini belgilaydigan gen, ularning ovqat xazm qilish va yurak – qon tomir sistemasining faoliyatiga, nasl qoldirishiga va hayotchanligiga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.

Ayiqtovondoshlar oilasiga mansub suvyig‘ar o‘simligida bitta gen gulining qizil, barglarining binafsha, poyasining uzunligi, urug‘ining yirik va to‘q bo‘lishini ta’minlaydi.

SHunday qilib, organizmlarning ko‘pgina belgilari bir qancha genlarning o‘zaro ta’siri natijasida yuzaga chiqadi. SHuning uchun _“bitta gen – bitta belgi” ifodasi shartli bo‘lib, bir genning ta’siri, boshqa genning xam ta’siriga, ya’ni genotipik muhitga bog‘liq bo‘ladi. Bu esa genotip o‘zaro va ko‘p tomonlama ta’sir etuvchi genlardan tashkil topgan yaxlit biologik sistema ekanli gini bildiradi.