Genetika va evolyutsion

 

---

193 
XIV 
bob
. MAKROEVOLYUTSIYA VA UNING QONUNIYATLARI.
Tayanch tushunchalar va bilimlar: 
Tur doirasidagi va turdan tashqaridagi 
mikroevolyutsiya va divergensiya, konvergensiya, paralellizm, monofiletik va polifiletik, 
to`rsimon evolyutsiya ortogenez va ortovelektsiya. Organlarning filogenetik o`zgarish 
prinsiplari. Oligomyerizatsiya, polimerizatsiya va koordinatsiya. 
 
1.Mikro va makroevolyutsiyaning o`zaro munosabati. 
Makroevolyutsiya organik olamning turdan tashqaridagi sistematik guruhlarining 
vujudga kelishidir. U divergensiya, konvergensiya, parallelizim yo`nalishida amalga 
oshadi. 
Mikroevolyutsiya hodisalari va qonuniyatlarini tahlil qilish makroevolyutsiyani 
tushunishda muhim ahamiyatga ega. Turdan tashqari ro`y beradigan o`zgarishlar 
birinchi navbatda populyatsiyalar va tur ichidagi o`zgarishlar bilan uzviy bog`liq. 
Odatda, tur paydo bo`lgandan so`ng boshlang`ich evolyutsiya jarayonlari to`xtamaydi, 
aksincha, o`sha tezlikda davom etib, turlar orasidagi farqni ko`paytira boradi. 
Binobarin, mikroevolyutsion kuchlar faqat turlar ichida emas, balki turlardan tashqarida 
ham o`zgarish hosil etib, yangi avlodlar, oilalar, turkumlar va boshqa yuqori 
taksonlarning kelib chiqishi uchun asos bo`ladi. Binobarin, makroevolyutsiya jarayonini
mikroevolyutsiya nuqtaiy nazaridan tahlil qilish uni to`liq tushunishiga imkon beradi.
Mikroevolyutsiyaga qaraganda makroevolyutsiya jarayonlari uzoq muddat talab 
etadi. Makroevolyutsiyani o`rganishdagi qiyinchilik paleontologik solnoma to`liq 
emasligidir. Bu ko`p xulosalarni tajriba asosida isbotlashga imkon bermaydi. Natijada u 
evolyutsiya dalillari va hodisalarini har xil tushuntirishga sababchi bo`ladi. Shunga 
qaramay, hozirgi vaqtda ilgari davrlarga nisbatan makroevolyutsiyani aniqlash 
anchagina kengaygan. Makro va mikroevolyutsiya jarayonlari mexanizmi o`rtasida farq 
yo`qligi bunga asosiy sababidir. Xulosa qilib aytganda, mikro va makroevolyutsiya 
yagona 
evolyutsiya 
jarayonining 
ikki 
tomonidir. 
Bu, 
makroevolyutsiyani
mikroevolyutsiyaga tenglashtirish degan so`z emas. Evolyutsiyaning makroevolyutsion 
darajasi har bir holatda o`ziga xos xususiyatlarga ega. Shunga qaramay, 
makroevolyutsiyaga mikroevolyutsiya jihatdan yondoshish samarali hisoblanadi.